Cruciale rol Belarus bij Poetins oorlog tot voor kort nog onwaarschijnlijk

Toen op 24 februari Russische troepen vanuit het noorden, oosten en zuiden binnenvielen in Oekraïne werd het Oost-Europese land een oorlog in gesleurd. Hoewel de Russen al bijna acht jaar direct en indirect betrokken zijn bij de gevechten in Zuidoost-Oekraïne, begon Moskou nu een oorlog in het hele land.

Dat Oekraïne daarbij vanuit het oosten en vanaf de door Rusland geannexeerde Krim werd binnengevallen mag geen verrassing heten, maar de Russische troepenverplaatsing vanuit het noordelijk gelegen Belarus roept wel vragen op.

Het is een publiek geheim dat de Russische president Poetin veel invloed heeft in Belarus. Hoe vanzelfsprekend dat op dit moment ook lijkt, zo ondenkbaar was het drie jaar geleden nog dat Poetin met toestemming van zijn Belarussische ambtgenoot Loekasjenko vanaf diens grondgebied een buurland kon binnenvallen. In de aanloop naar de oorlog hielden beide landen al gezamenlijke militaire oefeningen in Belarus.

En daarbij lijkt het niet te blijven. Loekasjenko steunt de inval niet alleen openlijk, hij gaf de Russen dus ook toestemming om vanaf zijn grondgebied te opereren en hij heeft aangegeven dat zijn leger Rusland zal ondersteunen als dat nodig is. Bewijs dat Belarussische militairen actief zijn in Oekraïne is er niet en wordt ook ontkend door Loekasjenko.

Vorige week donderdag zei de president van Belarus dat zijn leger Rusland zou kunnen helpen:

Loekasjenko wilde enkele jaren geleden nog minder bemoeienis vanuit het Kremlin en zocht juist toenadering tot Europa. Om te begrijpen waarom hij nu de poorten wagenwijd openzet voor Poetin, moeten we terug naar het voorjaar van 2020.

De Belarussische president, die al sinds 1994 aan de macht is, wilde toen voor een zesde termijn als president gekozen worden. Net als bij eerdere 'verkiezingen' werd elke vorm van oppositie op allerlei manieren onderdrukt.

Neem bijvoorbeeld Sergej Tichanovski, een voormalige reclameman die het wilde opnemen tegen Loekasjenko om de corruptie en het isolement van het land aan te pakken. Toen zijn kans op succes leek toe te nemen, werd hij opgepakt: hij zou een opstand hebben voorbereid en georganiseerd.

Maar zijn vrouw, Svetlana Tichanovskaja, nam het stokje van haar man over en werd immens populair onder de bevolking, tot grote woede van Loekasjenko.

Na wekenlange dreiging zijn Russische militairen de grens met twee Oekraïense regio's overgestoken: Donetsk en Loegansk, oftewel de Donbas. Waarom dat is, leggen we je uit:

Hij vervalste naar algemeen wordt aangenomen de uitslag van de in augustus 2020 gehouden verkiezingen: die zou hij hebben gewonnen met een overweldigende 80 procent van de stemmen. Daardoor sloeg de vlam in de pan. Er braken massale protesten uit, die zo hevig waren dat het regime zijn toevlucht nam tot bruut geweld om de betogers van straat te krijgen.

Vele Belarussen belandden in de gevangenis, anderen, onder wie Tichanovskaja, vluchtten voor hun leven. De EU stelde sancties in, waardoor Belarus nog geïsoleerder raakte.

Strategisch gelegen

Dit isolement dreef Loekasjenko in de armen van Poetin: hij wil koste wat het kost aan de macht blijven. Poetin stelde harde eisen en kreeg uiteindelijk achter de schermen de touwtjes in handen, terwijl Loekasjenko zich al sinds de jaren 90 had geprofileerd als uniek en onafhankelijk van welke andere staat dan ook.

Uniek is het land zeker, onafhankelijk allerminst. Tot groot genoegen van Poetin, die op zijn beurt grote belangen heeft in Belarus. Het land ligt voor Rusland bijzonder strategisch in Europa, zoals nu ook blijkt bij de oorlog in Oekraïne. Verder is het samen met Rusland en Kazachstan grondlegger van Poetins paradepaardje, de Euraziatische Economische Unie.

Deze tegenhanger van de Europese Unie is opgericht met oog op de economische integratie van enkele voormalige Sovjetrepublieken. Hoewel de Belarussische economie altijd al afhankelijk is geweest van Rusland, biedt deze unie ook kansen voor integratie op andere vlakken.

Rusland als militaire grootmacht

Poetin streeft er sinds zijn eigen machtsovername rond de millenniumwisseling al naar om Rusland weer op de kaart te zetten als militaire grootmacht. Het vergroten van zijn macht in de voormalige Sovjetstaten is daarvan een cruciaal onderdeel.

Belarus is sterk afhankelijk van Russisch geld. Beide landen hebben afspraken gemaakt over een gezamenlijke olie- en gasmarkt, de Russische leningen blijven binnenstromen en de gesprekken over een gezamenlijk parlement en één munt zijn ook nog in volle gang.

Maar in Oekraïne is de situatie anders. Dat verwijdert zich, tot groot ongenoegen van Poetin, steeds verder van de andere Oost-Slavische volken. Mede daarom zet de Russische president zijn laatste echte Europese bondgenoot in om Kiev eronder te krijgen.