​​​​​​​Referendum in Belarus over grondwet, terwijl regime aanval op Oekraïne steunt

• Chiem Balduk

  Redacteur online

Terwijl de Russische tanks vanuit Belarus Oekraïne binnenrijden, wordt in Belarus vandaag een referendum gehouden over een nieuwe grondwet. De uitkomst staat al vast, in het dictatoriaal geleide land worden verkiezingen gekenmerkt door massale fraude ten behoeve van een positieve uitslag voor het regime van Aleksandr Loekasjenko.

De oorlog in Oekraïne is geen reden om de stembusgang uit te stellen, zegt de kiescommissie. In Belarussische staatsmedia werd deze week vrijwel met geen woord gerept over de Russische inval in het buurland, terwijl vanuit Belarus de aanval op Kiev wordt uitgevoerd. Vanochtend erkende Loekasjenko dat er "uit zelfverdediging" raketten op Oekraïne zijn afgevuurd, maar hij ontkent dat er oorlog wordt gevoerd vanuit Belarus op Oekraïne.

De grondwetswijziging werd eind 2020 al aangekondigd door Loekasjenko, in reactie op de massale protesten tegen zijn regime. Destijds zei de dictator af te treden zodra een nieuwe grondwet zou zijn aangenomen, maar die belofte werd later niet meer herhaald.

De wijzigingen worden gepresenteerd als een democratisering van de grondwet, maar volgens de Venetië-commissie van de Raad van Europa wordt de "ongelijke verdeling van de macht in Belarus juist verder versterkt".

Protesteren tegen de grondwetswijziging is niet mogelijk, vertelt de Belarussische journalist Vladimir Aplevitsj. "Iedereen die de straat op gaat wordt direct gearresteerd en in de gevangenis gegooid." Ook tegen de oorlog in Oekraïne wordt niet gedemonstreerd, waar dat in Russische steden wel gebeurt.

De repressie lijkt de afgelopen weken verder opgevoerd: volgens mensenrechtenorganisatie Viasna kent Belarus 1078 politieke gevangenen. Deze week werden nog mensen opgepakt vanwege deelname aan de anti-Loekasjenko-protesten van 2020.

Belarus niet langer neutraal

In de nieuwe grondwet verdwijnt de passage over het streven naar neutraliteit en een kernwapenvrije wereld. Dat lijkt een directe toezegging aan Rusland, dat deze week vanaf het territorium van Belarus de aanval op Oekraïne opende. Voor zover bekend zijn er nog geen Belarussische militairen betrokken bij de Russische invasie. "Rusland heeft onze militairen en munitie niet nodig", beweert Loekasjenko.

Tot een jaar geleden onderhield Minsk nog goede relaties met Kiev: in het Russisch-Oekraïense conflict van 2014 stelde Loekasjenko zich nadrukkelijk neutraal op. Niet voor niets vonden vredesonderhandelingen in het neutrale Minsk plaats. Ook weigerde Loekasjenko, tot drie maanden geleden, de Russische annexatie van de Krim te erkennen.

Nadat Poetin Loekasjenko te hulp was geschoten bij het neerslaan van de protesten tegen zijn regime, sloeg Loekasjenko een andere toon aan tegen Oekraïne. Zo werd de westerse koers van het land een bedreiging voor Belarus genoemd. In Kiev werd een prominente Belarussische activist dood aangetroffen in een park. Het vermoeden bestaat dat de Belarus achter de moord zit.

Kritiek onmogelijk

De inval in Oekraïne heeft veel Belarussen geshockeerd, zegt journalist Aplevitsj. "Ik ken niemand die de Russische agressie in Oekraïne steunt. Ook zijn mensen verbaasd dat onze regering het Russische leger ons territorium laat gebruiken."

De verontwaardiging kan alleen in huiselijke kring veilig worden geuit. Deze week werd een student opgepakt omdat hij tegenover medestudenten kritiek had geuit op de invasie; een ander werd gearresteerd vanwege kritiek in een Telegramgroep.

In het centrum van Minsk zijn desondanks tekenen van verzet te zien:

Toch zeggen sommige Belarussen vandaag de straat op te gaan, zoals Yuliya (volledige naam bij de redactie bekend). "Ik ga liever een maand de cel in dan dat ik het Oekraïense volk verraad. Protesteren is het minste dat ik kan doen." Oppositieleider Tichanovskaja heeft inwoners van Belarus opgeroepen te protesteren bij de stemlokalen.

Volgens de kiescommissie heeft een groot deel van de stemgerechtigden al gestemd: ruim 43 procent zou al een stem hebben uitgebracht bij de early voting. Daarbij heeft mensenrechtenorganisatie Viasna al tientallen voorbeelden van fraude opgemerkt. Tot 19.00 uur Nederlandse tijd kan er worden gestemd; rond middernacht wordt de uitslag verwacht.