Coronapas zonder booster korter geldig, overtuigt dat twijfelaars?

Een 2G-systeem komt er voorlopig niet, maar het 3G-systeem blijft wel overeind. Sterker nog, waar je QR-code voorheen onbeperkt geldig was na twee prikken met Pfizer, Moderna of AstraZeneca of één prik met Janssen, is die geldigheid vanaf vrijdag beperkt tot 270 dagen.

Daarna moet je een booster halen, je laten testen of een herstelbewijs van maximaal 180 dagen oud hebben voordat je weer naar binnen mag bij bijvoorbeeld een restaurant of bioscoop. Nederland trekt daarmee de geldigheid van het zogeheten coronatoegangsbewijs (CTB) gelijk met de Europese reisregels.

Het kan ertoe leiden dat meer mensen hun booster gaan halen, schrijft minister Kuipers van Volksgezondheid, Welzijn en Sport aan de Tweede Kamer. Of dat alleen een effect of ook een doel is van de maatregel, wil het ministerie desgevraagd niet zeggen. Maar duidelijk is wel dat de boostergraad niet snel meer stijgt.

Boostercampagne valt stil

In de afgelopen week kwamen er nog maar zo'n 233.000 boosterprikken bij. Op het hoogtepunt, in de week tot 9 januari, waren het er 1,9 miljoen. In totaal zijn er nu ruim 8,5 miljoen boosterprikken gezet. Voor volgende week staan zo'n 40.000 afspraken bij de GGD gepland, maar dat aantal kan hoger uitvallen omdat mensen zich ook zonder afspraak kunnen laten boosteren. Daarmee ligt het hoogtepunt van de boostercampagne ver achter ons. En dat gaan veel mensen merken aan de bruikbaarheid van hun CTB.

Vanaf vrijdag hebben maximaal 540.000 mensen geen geldige QR-code meer op basis van hun eerste vaccinaties, aldus het ministerie. Dat zullen er in snel tempo meer worden. De mensen van wie de QR-code nu verloopt, zijn voor 1 mei vorig jaar dubbel gevaccineerd. Dat waren voornamelijk ouderen, kwetsbare mensen en zorgmedewerkers. Het grootste deel van de Nederlanders is na 1 mei gevaccineerd. Bovendien is de boostergraad steeds lager naarmate de leeftijd daalt.

Een onderzoek van Motivaction van eind december in opdracht van het ministerie van VWS geeft een indicatie of het verlopen van het coronatoegangsbewijs de boostergraad kan verhogen. Motivaction hield een 'flitspeiling' onder zo'n 1500 deelnemers. In de totale groep waren er 201 die twijfelden aan een booster, of de booster waarschijnlijk niet of zeker niet zouden halen. 85 van hen gaven aan zich mogelijk wel te laten boosteren als dat in de toekomst nodig was voor een QR-code. Dat was de meest genoemde reden in die groep.

Andere fase pandemie

Toch betwijfelt Lars Tummers, hoogleraar bestuurs- en organisatiewetenschap aan de Universiteit Utrecht, het effect van de maatregel op de boostergraad: "In theorie kan het een effect hebben om ongewenst gedrag moeilijker te maken. Dat doe je door de geldigheid van het CTB te beperken. Maar in deze situatie verwacht ik geen groot effect."

Dat heeft volgens Tummers te maken het feit dat we nu in een andere fase van de pandemie zitten: "We zijn een stuk verder dan vorig jaar en hebben ook te maken met een minder ernstige variant. Daarmee is het ook maar de vraag of het coronatoegangsbewijs überhaupt van kracht blijft."

De Kamer wordt ook steeds kritischer op het coronatoegangsbewijs, nadat uit onderzoek van de TU Delft was gebleken dat ook 3G maar een heel beperkte invloed heeft op het tegenhouden van de virusverspreiding.

Ook Arie Dijkstra, hoogleraar psychologie van gezondheid en ziekte aan de Rijksuniversiteit Groningen, constateert dat de fase waarin de pandemie zich bevindt van invloed kan zijn op de vaccinatiebereidheid van mensen: "De meeste mensen laten zich vaccineren om de dreiging voor zichzelf of hun omgeving weg te nemen. Eind vorig jaar waren we echt bang om zelf ziek te worden. Dat speelt nu veel minder, met een variant die echt minder ziekmakend is."

Hakken in het zand

En dus kan het zo zijn dat mensen een andere motivatie nodig hebben om zich alsnog te laten boosteren: "Het dreigen dat je bepaalde dingen niet meer mag omdat je geen coronatoegangsbewijs meer hebt, kan dan in een optelsom van argumenten de doorslag geven", zegt Dijkstra. Maar in hoeverre dat in Nederland ook echt een rol gaat spelen, durft hij niet te zeggen.

Met een benadering waarbij je mensen in feite straft voor hun gedrag, kun je er ook voor zorgen dat mensen juist de hakken in het zand zetten, zegt Tummers: "Dat zagen we bijvoorbeeld ook toen het systeem van orgaandonatie veranderde in dat je standaard donor bent als je niets laat registreren. Toen liet een deel van de mensen hun keuze veranderen in 'nee'."

Eerder gingen de GGD's met prikbussen op pad om twijfelaars over te halen hun eerste prik te nemen:

Bovendien was de gedachte ook dat meer mensen zich zouden laten vaccineren toen het CTB eind september werd ingevoerd. Maar het aantal eerste prikken nam amper toe. In Frankrijk was wel een groter effect te zien. Door het coronatoegangsbewijs in te voeren steeg de vaccinatiegraad daar met 13 procentpunt, aldus de Franse Raad voor Economische Analyse.

Lagere drempels

Maar onder de Fransen was de vaccinatiegraad veel lager, en de regels waar het CTB zou gelden waren strenger. Nu stapt Frankrijk bovendien over op 2G, terwijl je je in Nederland nog kunt laten testen voor een geldige QR-code. Er blijven dus meer mogelijkheden om een groen vinkje te krijgen dan je te laten vaccineren.

Tummers en Dijkstra pleiten ervoor om drempels weg te nemen bij vaccinatie. Dijkstra: "Hoe lager de drempel is, hoe kleiner de motivatie hoeft te zijn om iemand te overtuigen. Tummers: "Maak het vooral zo makkelijk mogelijk. We moeten in plaats van straffen meer faciliteren, en empathie tonen."