Nieuwe datakoppelwet: zorgelijke inbreuk privacy of belangrijk voor opsporing fraude?

• Jorn Kompeer en Joost Schellevis

De meningen over de nieuwe datakoppelwet zijn scherp verdeeld: banken en overheid zien de wet als een belangrijke stap vooruit, maar vanuit privacyhoek klinkt er veel kritiek.

Data koppelen is bittere noodzaak, stelt de politie-eenheid die zich bezighoudt met de opsporing van financiële delicten, en dankzij de nieuwe wet kan dat sneller. Maar critici zien het risico van een mogelijk herhaling van de toeslagenaffaire, die ertoe kan leiden dat burgers ten onrechte op zwarte lijsten terecht komen.

Eerder vandaag meldde de NOS dat de Autoriteit Persoonsgegevens de Eerste Kamer adviseert om de wet niet aan te nemen. Ook de privacywaakhond waarschuwt voor een mogelijke nieuwe toeslagenaffaire.

Ondanks de felle kritiek vanuit de privacyhoek kan de wet in opsporingsland op veel bijval rekenen, en dat geldt ook voor het bankwezen. De Financial Intelligence Unit van de overheid wijst bijvoorbeeld op het belang voor de opsporing van witwassen en ondermijnende criminaliteit.

"Geen enkele organisatie kan dat alleen", laat een woordvoerder weten. "Daarom werken we samen. Met deze nieuwe wet komt er een duidelijke juridische basis om dat te doen." Juist nu criminelen steeds slimmer worden, moeten data uit meerdere bronnen worden gecombineerd, stelt de woordvoerder.

Ook het Openbaar Ministerie is positief. "We zijn het volkomen met de Autoriteit Persoonsgegevens eens dat er zorgvuldig moet worden omgegaan met de privacy van burgers", laat een woordvoerder weten. Maar in de strijd tegen fraude en georganiseerde criminaliteit moet beter worden samengewerkt. "Nu stuiten we nog op knelpunten om dat te kunnen doen." Hij noemt de wet "essentieel".

De banken, die met de nieuwe wet op grotere schaal data met de overheid kunnen delen, spreken van een "belangrijke wet om meer boeven te kunnen vangen". "Nu gaat dat vaak traag, omdat de politie een vordering nodig heeft om informatie van banken te krijgen", stelt een woordvoerder van de Nederlandse Vereniging van Banken.

De privacy is daarbij wel degelijk goed geregeld, stelt hij. "Er zijn waarborgen voor de privacy en proportionaliteit." Het ministerie van Justitie en Veiligheid, verantwoordelijk voor de wet, kon nog niet inhoudelijk reageren.

Onder burgerrechtenorganisaties klinkt een ander geluid en is er weinig verbazing over het strenge oordeel van de Autoriteit Persoonsgegevens. Onder meer de Landelijke Cliëntenraad, die mensen bijstaat met een uitkering of pensioen, vindt al langer dat de overheid met deze wet te veel rechten naar zichzelf toehaalt.

"Aan een overheid die zoveel machtsmiddelen heeft, moeten we de hoogste eisten stellen qua betrouwbaarheid", zegt Peter van Leeuwen van de Landelijke Cliëntenraad. "Dat vertrouwen zijn we kwijt. Neem de zwarte lijst van de Belastingdienst. We hadden nooit kunnen denken dat de Nederlandse overheid daartoe in staat was."

Niet genoeg beschermd

Ook advocaat Anton Ekker legt het verband met de toeslagenaffaire: "Deze wet is daar een recept voor. Maar niet enkel bij de Belastingdienst, maar op allerlei plekken, you name it". Ekker is naar de rechter gestapt vanwege SyRI, een systeem waarin allerlei gegevens aan elkaar werden gekoppeld om zo fraude te voorkomen en bestrijden. De rechter oordeelde dat dat oncontroleerbaar was en dat het privéleven van burgers niet genoeg werd beschermd.

Volgens Ekker gaat de wet die nu bij de Eerste Kamer ligt zelfs nog een stukje verder. "Het is nog groter, eigenlijk een soort super-SyRI. Juist ook omdat ook commerciële partijen in die gegevens kunnen delen." Dat die samenwerking mogelijk is zonder inmenging van de Tweede Kamer, baart hem ook zorgen.

De nieuwe wet is al door de Tweede Kamer en Ekker vindt dat "extra ongelofelijk". "Niemand in de Kamer heeft het verband gelegd met de toeslagenaffaire, hoe is het mogelijk?"