'Kamer had in coronacrisis geen zicht op schaduwbeleid kabinet'

• Milena Holdert & Jop de Vrieze

Verschillende fracties in de Tweede Kamer zijn kritisch op de eigen controlerende rol van het parlement in de coronacrisis, zeggen ze tegen Nieuwsuur. De Kamer controleerde het kabinet niet adequaat, er was onvoldoende debat over cruciale aspecten van het beleid en de Kamer kreeg te weinig informatie.

Het kabinet kwam regelmatig met gezondheidsadviseurs bijeen in het Catshuis, waar nauwelijks regels bestaan voor het vastleggen van wat daar wordt besproken. Lodewijk Asscher, oud-PvdA-fractievoorzitter, spreekt van een "schaduwbeleid". "Er waren geen notulen, maar ondertussen werden dáár de echte keuzes gemaakt."

Kamerlid Fleur Agema (PVV): "Wij kunnen niet meeluisteren in het Catshuis. Er bleven allerlei losse eindjes." Volgens SP-fractievoorzitter Lilian Marijnissen stond daardoor de controlefunctie van het parlement niet alleen destijds, maar ook nu nog onder druk. "Ik denk ook dat dat zo zal zijn op het moment dat er straks een parlementaire enquête is."

Het kabinet koos in de coronacrisis vooral voor een aanpak waarin het virus kon rondgaan zolang de ziekenhuizen het aankonden. Andere landen zetten juist in op intensief testen en isolatie met als doel het virus zo veel mogelijk in te dammen. Fractieleider Gert-Jan Segers van coalitiepartner ChristenUnie zegt achteraf dat het mede zijn "schuld" is dat hier nauwelijks discussie over is gevoerd. "We hebben bij tijden onvoldoende doorgedrukt om dit debat veel fundamenteler en uitvoeriger te voeren."

'Van Dissel werd woordvoerder kabinet'

De Kamer worstelde met een gebrek aan kennis over beleidskeuzes. Om de informatiepositie van de Kamer te versterken, kwamen er op initiatief van PVV-Kamerlid Agema zogeheten technische briefings met onder meer RIVM-baas Jaap van Dissel. Maar in de praktijk leidden die bijeenkomsten tot frustratie bij de Kamerfracties.

Agema zegt nu: "Het was onze enige mogelijkheid, want als je schriftelijke vragen indient bij het ministerie doen ze drie weken over de beantwoording en komen ze met allerlei dwarsstraten. Maar ik wist niet dat het zo'n deceptie zou worden. Je kon niet doorvragen."

Asscher: "Van Dissel werd steeds meer een woordvoerder van het kabinet in plaats van een onafhankelijke expert." En volgens Marijnissen was het lastig dat Van Dissel op politieke vragen geen antwoord gaf, en dan doorverwees naar de politiek. "Maar de politiek wees dan weer terug en zei: "Wij varen op de wetenschap." Dat sloeg op een gegeven moment het debat dood."

Kamerleden wilden ook andere experts bij de technische briefings horen, zoals deskundigen uit de verpleeghuiszorg. Maar het ministerie van Volksgezondheid hield dat aanvankelijk tegen. Agema: "De macht van het ministerie is te groot geweest in deze crisis. Als het gaat om je controlerende taak als Kamerlid voel ik mij ernstig beknot."

Er is ook zelfkritiek. Zo vroeg de Kamer zelf te weinig door. Oppositiepartijen van toen wijten dit aan de loyale houding van coalitiefracties, die tijdens corona sterker zou zijn geweest dan anders. Marijnissen: "Je merkte dat de coalitiepartijen echt zoiets hadden van: we hebben nu deze crisis te regelen en de Tweede Kamer moet vooral niet te veel kritische vragen stellen, dat leidt allemaal maar af van de crisisaanpak."

Geen bijval

Segers erkent dat hij het lastig vond om bij een "uitslaande brand" vragen te stellen over wel of niet het juiste blusmateriaal. Achteraf zegt hij dat de Kamer meer tegenkracht had moeten bieden. "We hebben onvoldoende dat fundamentele debat gevoerd."

Op 18 maart voerde de Tweede Kamer een groot eerste debat met premier Mark Rutte over de gekozen strategie. PVV-leider Geert Wilders pleitte toen voor een korte harde lockdown, en bekritiseerde het voorgestelde doel om immuniteit op te bouwen. Destijds kreeg hij in de Kamer geen bijval voor zijn voorstel.

Segers en Asscher vinden nu dat dat een betere inzet was geweest. Segers: "Het virus kort snel indammen en echt terugbrengen en vervolgens met testen en traceren laag houden, dat zou beter zijn geweest."