Kees Rottinghuis
redacteur Economie
Kees Rottinghuis
redacteur Economie
Het zou de makkelijkste oplossing zijn voor de hoge gasprijzen in Europa: het opvoeren van de gasleveringen door Rusland. Maar het blijft de vraag of Rusland dat ook kan en wil. Het ziet er op dit moment in ieder geval niet naar uit dat het land op korte termijn meer gas gaat leveren. Volgens deskundigen heeft Europa dat aan zichzelf te danken.
Zo'n 40 procent van de gasimport van de EU komt uit Rusland. "Russisch gas was altijd het goedkoopst. Ze kunnen spelen met de gasprijs", zegt René Peters van onderzoeksinstituut TNO. Daarmee bedoelt hij dat Rusland ervoor zorgde dat gas goedkoper was dan alternatieven als vloeibaar gas, ook wel bekend als LNG.
Bovendien stond de gasprijs sinds 2014 relatief laag. Europese landen kwam dat goed uit; het drukte de energierekeningen. Peters: "Het was een kopersmarkt. Gas kon je overal goedkoop halen en kortetermijncontracten waren het goedkoopst."
Lange versus korte termijn
Die kortetermijncontracten zijn Rusland een doorn in het oog. Meer dan een derde van de Russische staatsinkomsten is afkomstig van olie en gas. Met contracten voor lange duur had Rusland een vastere bron van inkomsten, maar met de liberalisatie van de Europese gasmarkt werd er afstand gedaan van langetermijncontracten.
Toch bieden zulke contracten leveringszekerheid voor koper en verkoper, zegt Coby van der Linde, directeur van het Clingendael International Energy Programme. "Producenten zoals Rusland weten dan waar ze aan toe zijn en wat voor investeringen ze kunnen doen. Die investeringen zijn giga, dus je moet weten of er vraag naar is. Niet alleen voor deze winter, maar voor de komende twintig winters."
Toen vorig jaar de coronapandemie uitbrak en economieën stilvielen, had dat ook effecten op de gasvraag en prijs. Die halveerde ongeveer. Dat deed de Russische schatkist pijn. Van der Linde: "We hebben de Russen vorig jaar ook niet gevraagd of het wel gaat. Of wat de lage prijzen van toen zouden betekenen voor de productie van dit jaar."
Nu is de situatie omgekeerd. De wereldeconomie is snel aangetrokken en de vraag naar energie is omhooggeschoten. Ook zorgde een koud voorjaar ervoor dat voorraden niet aangevuld werden. Van der Linde: "Vorig jaar daalde de vraag met 5 procent en nu stijgt die met 5 procent. Het energiesysteem is niet zo flexibel dat er ineens veel meer geleverd kan worden." Dat leidde ertoe dat prijzen door het dak gingen, nu zo'n vier à vijf keer hoger dan de afgelopen jaren gebruikelijk was.
President Poetin wrijft het Europa nu in dat het vertrouwde op de vrije markt en niet op langetermijncontracten. Zo zei hij vorige week: "De situatie op de Europese gasmarkt ziet er niet evenwichtig en voorspelbaar uit. Door te vertrouwen op de zogenoemde onzichtbare hand van de markt, zijn bij grote vraag de prijzen nog meer omhooggedreven."
Wel of niet meer leveren?
Rusland heeft aan al zijn contractuele verplichtingen voldaan. Peters: "Poetin heeft altijd aan Europa geleverd. Hij draait de gaskraan niet dicht. Als hij dat zou doen, dan zou dat zijn eigen positie schaden. Landen zouden dan alternatieven zoeken." De Russen benadrukken ook graag dat ze zelfs op het hoogtepunt van de Koude Oorlog leverden.
De vraag nu is vooral of Rusland meer zou kunnen leveren om de prijzen te verlagen, maar dat niet doet. Daarover komen verschillende signalen naar buiten. Volgens een woordvoerder van het Kremlin is staatsgasconcern Gazprom niet in staat om meer te leveren. Uit veilingen van capaciteitscontracten voor pijpleidingen bleek deze week dat Rusland komende maand ook geen extra gas aan Europa levert.
Van der Linde gaat ervan uit dat Rusland momenteel niet veel meer kan leveren. "Ook Rusland had een lang voorjaar, waardoor de eigen voorraden leeg zijn. Die moeten ze aanvullen. En vorig jaar moesten ze de productie verminderen. Dan is het moeilijk bij oudere gasvelden de productie snel weer omhoog te krijgen. Dat helpt allemaal niet, als het toch al krap is."
En dan is er nog Nord Stream 2
Poetin zei gisteren nog dat er snel meer geleverd kan worden als de pijpleiding Nord Stream 2 wordt geopend. Die gaspijpleiding onder de Oostzee is al jaren omstreden, omdat die zou leiden tot grotere Europese afhankelijkheid van Rusland. Volgens Amerikaanse analisten chanteert hij zo de EU.
Van der Linde: "We zijn zo druk bezig met de energietransitie, maar in de tussentijd moet de winkel wel openblijven. En vooralsnog draait die op olie en gas."
Daarom adviseert Van der Linde om de relatie met Rusland goed te managen. "Er gebeuren in Rusland allerlei dingen die je als EU misschien anders zou willen, maar dat neemt niet weg dat je zakelijke relaties hebt. De vraag is of het verstandig is geweest om niet meer te investeren in de relatie met een land waar je zo afhankelijk van bent en te vertrouwen op de aanvoer van flinke hoeveelheden 'ongecontracteerd' gas, zoals in de afgelopen jaren."
