Einde lhbti-vrije zones maakt voor Poolse community weinig verschil

• Kysia Hekster

  Correspondent Europese Unie

Lhbti-activisten Róz en Jadwiga zitten op het centrale plein van Krosno. Het stadje ligt in de provincie Subkarpaten, in het uiterste zuidoosten van Polen en is een van de conservatiefste van het land. Tot twee weken terug was deze plek een zogenoemde lhbti-ideologie-vrije zone.

"Wij hebben dagelijks te maken met discriminatie", zegt de 18-jarige Róz, een schuilnaam. "Ik leef steeds in angst. Ik hoef maar naar de winkel te gaan om een broodje te kopen en dan denk ik er al aan dat ik straks op straat wordt uitgescholden of dat er iets ergers gebeurt. Dat iemand dit keer fysiek geweld gebruikt."

Vijf van de zestien provincies van Polen waren sinds een paar jaar lhbti-vrije zones. De zones hebben geen wettelijke status. Het zijn verklaringen waarin de traditionele gezinsvorm van man, vrouw en kinderen gepropageerd worden. Ruimte voor het verspreiden van wat die provinciebesturen zien als 'homopropaganda' is er niet.

Miljoenen uit Brussel

Begin september liet de Europese Commissie de vijf provincies weten dat ze 125 miljoen euro aan subsidies zouden opschorten vanwege de lhbti-vrije zones. Binnen drie weken trokken vier van de vijf provincies ze vervolgens in. Het is onduidelijk of de Europese Commissie nu alsnog met de 125 miljoen over de brug komt.

In antwoord op vragen van de NOS laat de Commissie weten het intrekken van de verklaringen een stap in de goede richting te vinden.

Maar voor de lhbti-activisten in Krosno verandert er niets, zeggen de activisten zelf. "Het is echt niet zo dat ze hier nu opeens van lhbti'ers houden of ons respecteren", vertelt de 19-jarige Jadwiga. "Het gaat de bestuurders hier alleen maar om Europees geld. En dat is wel het verdrietigste, we hebben eigenlijk niets om blij over te zijn."

Zodra het kan, willen de jonge vrouwen dan ook weg uit Krosno, vertellen ze in deze reportage voor het NOS Journaal:

Ook Jacek Kotula is ongelukkig met de beslissing van zijn partij om de zones te schrappen. Hij zit voor regeringspartij PiS in de Provinciale Staten van de Subkarpaten. Als het aan hem lag, was de provincie niet gezwicht voor de financiële druk uit Brussel.

"Capitulatie, dat is wat het is!", zegt hij boos. "Onze partij had zijn rug recht moeten houden. We buigen nu voor de ideologie van gender en lhbti. Wij gaan hier nu inbinden voor geld om een paar kilometer asfalt en trottoirs aan te leggen? Dat is desertie!"

Agressie bij regenboogvlag

De provinciaal bestuurder noemt het fake news dat de zones discriminerend zijn en de reden voor de Europese Commissie om de subsidies op te schorten. "Bestuurders in West-Europa en vooral in Nederland hebben zich in de luren laten leggen. Ze beweren dat Polen een intolerant land zou zijn. Maar in werkelijkheid is er al eeuwenlang geen toleranter land dan Polen."

Dat zien Róz en Jadwiga anders. Bij elke stap die ze buiten de deur zetten lopen ze het risico te worden uitgescholden, vertellen ze. "Zodra mensen de regenboog zien, het hoeft maar een button te zijn, dan wekt dat direct agressie op", zegt Róz. "Dan word ik voor flikker uitgemaakt. Laatst schreeuwde iemand: 'Waar ben jij verdomme mee bezig!'. Dat is niet fijn, maar ik raak er immuun voor."

Ruzie met de Europese Unie

Behalve het conflict over de lhbti-vrije zones heeft Warschau inmiddels ook hoogoplopende ruzie met de Europese Unie over de uitspraak vorige week van het Constitutionele hof van Polen. Dat bepaalde dat het Poolse recht boven dat van de Europese Unie gaat. De uitspraak wordt gezien als een bom onder de Europese rechtsorde. Brussel moet binnenkort met een hard antwoord komen. Polen heeft recht op tientallen miljarden euro's uit het coronaherstelfonds. Maar het is onduidelijk of dat geld nog naar Warschau zal gaan.

In de zaak van de lhbti'ers koos Polen voor het Europese geld en schrapten ze de omstreden zones. Maar volgens provinciebestuurder Jacek Kotula van de regeringspartij is de uitspraak van het Constitutionele Hof veel principiëler voor zijn partijgenoten.

"Deze regering zal niet buigen als het gaat om de grondwet of de rechtsstaat", zegt hij. "Onze minister van Justitie zal nog eerder uit de regering stappen dan dat hij capituleert voor richtlijnen uit Brussel die uit de duim gezogen zijn."