Groot onderzoek naar slavernijverleden protestantse kerk

Er komt een groot onderzoek naar de rol van de kerken in de Nederlandse koloniale geschiedenis. Historici en theologen gaan vooral onderzoek doen naar de betrokkenheid van de Protestantse Kerk Nederland (PKN) en krijgen daarbij steun van de kerk.

De rol van de protestantse kerk is leidend omdat die het meest verbonden is met het koloniale verleden. De hervormde kerk was in die tijd de Nederlandse staatskerk.

Trouw, dat vanochtend als eerste over het onderzoek publiceerde, sprak met de theoloog die het onderzoek leidt, Heleen Zorgdrager van de Protestantse Theologische Universiteit (PthU). Volgens haar zijn slavenhandel en de slavernij lang goedgepraat met de Bijbel in de hand. "Kerk en theologie moeten verantwoording afleggen over hun aandeel in deze geschiedenis. Ik hoop dat ons onderzoek een eerste stap kan zijn in de bezinning hierop."

Een van de onderzoekers is Dienke Hondius. Zij is gespecialiseerd in het slavernijverleden en noemt de slavenhandel en de betrokkenheid van de kerken een veelzijdige geschiedenis. "We gaan de kerkelijke archieven vanaf de 16de en 17de eeuw bekijken", zegt ze in het NOS Radio 1 Journaal. "Wat mij betreft doen we niet alleen onderzoek naar de christenen, maar kijken we ook wat breder, naar alle godsdiensten."

Morenkoppen en praalgraven

Een voorbeeld van de sporen van de slavernijgeschiedenis in de kerkelijke geschiedenis zijn de praalgraven van slavenhandelaren in Nederlandse kerken. Deze handelaren en ook plantage-eigenaren deden grote donaties aan de kerk en betaalden predikanten die in Suriname waren voor zending soms uit in tot slaaf gemaakten.

Maar er wordt ook gekeken naar de geschiedenis van de doop. Hondius: "Sommige kinderen van witte eigenaren en tot slaafgemaakte vrouwen werden gedoopt. En in de meeste gevallen werd dat kind of de moeder niet vrij."

Daarnaast keren bijvoorbeeld karikaturale afbeeldingen van zwarte mensen, 'morenkoppen', vaak terug op schilderijen, grafzerken en in glas-in-loodramen in de kerken. Deze materiele uitingen, net als het theologische denken over de slavernij en de omslagmomenten daarin, worden in het onderzoek onder de loep genomen.

Ze zegt dat er ook tegenstanders van slavernij waren. "Het is echt niet zo dat iedereen erbij betrokken was. Ook christenen hebben zich tegen de slavernij gekeerd." Al die verschillende invalshoeken, maken het volgens haar een veelzijdig onderzoek.

'Hopelijk lessen getrokken'

Scriba René de Reuver van de PKN zegt in Trouw dat hij hoopt dat er lessen getrokken kunnen worden uit het verleden met 2023 op komst. Dat is het herdenkingsjaar van de afschaffing van de slavernij. "We willen het verleden een spiegel voor nu laten zijn. Dus is het voor ons van groot belang om scherp te hebben wat er precies is gebeurd uit naam van de kerk."

Onder De Reuver haalde de PKN de banden aan met migrantenkerken en die wilden het hebben over het verleden van de kerk. Zorgdrager zegt dat deze kerken vinden dat er "nog geen gelijkwaardige relatie is" met de PKN. "Dit deel van de geschiedenis is één van de vragen die volgens hen niet onder ogen gezien wordt, en dus nog in de weg zit", zegt ze in de krant.