'Brievenbusfirma Hoekstra van een andere tijd, maar ondermijnt gezag wel'

• Daan van den Enden

Dat de minister van Financiën en de president-commissaris van ABN Amro een belang in een brievenbusfirma op de Britse Maagdeneilanden hadden, is opmerkelijk. Maar het moet ook geplaatst worden in de tijd dat het gebeurde, zeggen experts.

"Ik praat het absoluut niet goed, maar je moet het wel in het tijdsgewricht plaatsen", zegt Harald Benink, hoogleraar Banking en Finance aan de Universiteit van Tilburg. "Dit soort constructies was in 2009 gangbaar."

Uit gelekte documenten van trustkantoren, de zogenoemde Pandora Papers, blijkt dat demissionair minister van Financiën Hoekstra (CDA), voordat hij minister werd, jarenlang een belang had in een brievenbusfirma op de Britse Maagdeneilanden. Hiermee investeerde hij in een safaribedrijf van een vriend in Oost-Afrika.

Dividendbelasting schrikt af

Volgens Benink moet ook gekeken worden naar de investering zelf. "Het ging om een idealistische belegging, met een laag verwacht rendement. Niet om een startup of iets in de farmaceutische industrie of zoiets dergelijks. Dan is ecotoerisme in Tanzania en Kenia wel iets anders."

Waarom is dan wel voor zo'n constructie gekozen? Het kan een teken van belastingontwijking zijn, zegt Jan van de Streek, hoogleraar Belastingrecht aan de Universiteit Leiden. "Maar de enige belasting die in dit verhaal ontweken wordt is de Nederlandse dividendbelasting."

Buitenlandse aandeelhouders zouden afgeschrikt kunnen worden door de Nederlandse dividendbelasting. "Kijk ook naar Unilever, waar het hoofdkantoor niet naar Rotterdam ging omdat de belasting op dividend niet werd afgeschaft", zegt Van de Streek.

Maar voor particuliere Nederlandse investeerders gaat dit niet op. De uitleg van Hoekstra, die zei dat hij zich niet realiseerde waar het bedrijf gevestigd was, kan daarom volgens Van de Streek best kloppen. Daarom wordt volgens de hoogleraar Belastingrecht in dit geval de soep waarschijnlijk niet zo heet gegeten als hij wordt opgediend.

"Ik weet niet of er buitenlandse aandeelhouders zijn toegetreden, maar Hoekstra heeft aangegeven dat er geen dividend is uitgekeerd, en dus is er eigenlijk ook niets ontweken. Daarbij zegt hij dat hij vermogensbelasting heeft afgedragen aan de fiscus."

Volgens Van de Streek is er de afgelopen jaren veel gedaan tegen belastingparadijzen zoals de Britse Maagdeneilanden. "En Nederland doet daar nu actief aan mee. De hele discussie is sinds de financiële crisis op gang gekomen en nu wordt er wel degelijk internationaal opgetreden. Deze constructie dateert van 2009, kort nadat de awareness echt op gang kwam. Dit is dan misschien ook een laatste relikwie uit die tijd."

Ook Harald Benink wijst hierop. "De discussie over belastingontwijking is de afgelopen vijf jaar pas echt op gang gekomen. Ik las ook dat die investeringsfirma al langer op de plank lag, maar met weinig moeite hadden ze ook iets in Nederland of Tanzania kunnen opzetten. Ze zullen wel gedacht hebben: 'laten we deze constructie hier ook maar doen'. In 2009 gingen dit soort constructies welhaast automatisch, het was in die cultuur ingebakken."

Inmiddels leven we in een andere tijd, zegt Benink. "ING en ABN Amro hebben hoge boetes moeten betalen vanwege hun gebrekkige toezicht op hun geldstromen. Ook Hoekstra voelde voordat hij minister werd dat hij zijn investering van de hand moest doen."

Dat mensen uit de bancaire wereld meedoen aan zulke constructies vindt Leen Paape, hoogleraar corporate gouvernance aan de Nyenrode Universiteit, "op zijn minst nog opmerkelijker". Tom de Swaan, inmiddels president-commissaris van staatsbank ABN Amro, zat bijvoorbeeld ook in de besloten beleggingsclub waar Hoekstra deel van uitmaakte. De Swaan doet nu afstand van zijn investering.

Gezagsondermijnend

Als er één wereld is waar zulke transacties onder een vergrootglas liggen, dan is het wel bij banken, zegt Paape. "Je zou niet alleen denken dat ze beter weten, het moet ook intern gemeld worden als dit gebeurt. Als het is gemeld, vonden ze het kennelijk goed en dat is ook vreemd."

Ook Harald Benink haalt dit aan. "Of De Swaan getoetst is over investeringen in dit soort constructies voor zijn aanstelling bij ABN Amro weten we niet, omdat de bank niet gereageerd heeft."

Hoewel het dus strikt genomen legaal is wat Hoekstra en De Swaan hebben gedaan, kan het volgens Benink wel gezagsondermijnend werken, zeker voor Hoekstra. "Ook op internationaal niveau. Als je als minister van Financiën met de Noord-Europese landen uit de eurozone Italië de maat wil nemen over de belastinginning daar, dan werkt het niet als je als mogelijk belastingontwijker te boek staat."