In het zuiden van Madagaskar is cactussoep de enige maaltijd

• Elles van Gelder

  correspondent Afrika

Honger wordt vaak aangedreven door conflict zoals in het noorden van Ethiopië en Jemen. Maar dat is niet het geval in het zuiden van Madagaskar, een eiland ten oosten van Afrika. Daar wijst de Verenigde Naties naar klimaatverandering als hoofdoorzaak van een tekort aan voedsel.

De kleine Tema Nomesoa is zeventien maanden oud maar kruipt of loopt niet. Een verpleegster weegt haar: 5,2 kilo. Zijn 20-jarige moeder at de afgelopen jaren vooral cactusvruchten. "Groeiachterstand begint al in de baarmoeder," vertelt verloskundige Ravoniarisoa. "Cactusvruchten zijn weinig voedzaam, er zit geen eiwit of goede vetten in."

Ondervoeding was nooit helemaal weg in Madagaskar, maar neemt nu in rap tempo toe. Het Wereldvoedselprogramma (WFP) van de Verenigde Naties vreest dat tegen april volgend jaar een half miljoen kinderen ondervoed is.

Ruim een miljoen mensen kampen in het afgelegen zuiden van het land met een tekort aan voedsel, vertelt woordvoerder van WFP Shelley Thakral via Zoom. En 18.000 bevinden zich in wat ze de 'catastrofale fase' noemen, waarbij mensen niets meer te eten hebben. "Mensen die geen rol spelen in klimaatverandering, zijn nu slachtoffer."

Afrika-correspondent Elles van Gelder maakte deze productie samen met Gaëlle Borgia, een lokale journalist in Madagaskar. Madagaskar laat geen internationale reizigers toe, dus maakte de NOS deze reportage op afstand in samenwerking met een lokaal team.

Een van hen is de 70-jarige boerin Claire. Ze loopt door de cactusvelden met haar dochter en vier kleinkinderen. Haar tengere oude vingers grijpen tussen de stekels. Ze is op zoek naar een soort hars dat uit de plant komt. Het opgedroogde sap kookt ze samen met een lokale aardappel. Veel anders kunnen ze niet vinden. Het is hun enige maaltijd van de dag.

Ze kijkt naar haar kleinkinderen. "Ze zijn hun ziel verloren. Ze hebben geen energie meer. Ik wou dat ik een fles melk voor de kinderen had." Claire heeft maar een keer voedselhulp gekregen, vertelt ze. Verder moet ze het zelf rooien. Haar akker is droog, ze heeft niets kunnen groeien. De Verenigde Naties noemt het de ergste droogte sinds veertig jaar. Niet alleen valt er geen regen, ook zijn er stofstormen, die vruchtbare grond wegblazen.

Dubbele pech qua droogte

Klimaatwetenschapper Rondrotiana Barimalala uit Madagaskar zegt dat het de afgelopen twintig jaar steeds droger wordt in haar land. Ze schreef mee aan een alarmerend rapport van het klimaatpanel (IPPC) van de VN dat vorige maand uitkwam, over de snelheid waarmee het klimaat verandert. Voor het zuiden is het dubbele pech, want die regio heeft ook al te maken met natuurlijke droogte, als gevolg van de El Niño, vertelt ze, een natuurverschijnsel waarbij het zeewater langs de evenaar in de oostelijke Grote Oceaan sterk opwarmt wat de regen beïnvloedt.

Boerin Claire is van een generatie die al vaker droge tijden heeft meegemaakt. Maar deze keer duurt het langer, zegt ze. Ze heeft bovendien weinig andere middelen om zichzelf te redden. Haar vee heeft ze verkocht om eten te kunnen kopen. En de voedselprijzen op het eiland zijn gestegen.

Madagaskar kampt namelijk ook nog met een economische crisis. Er is geen internationaal vliegverkeer, om corona buiten de deur te houden. Dat kost het eiland veel toeristen en daarom krijgen ze geen broodnodige buitenlandse valuta binnen.

Overleven van cactusbladeren

Bovendien speelt de honger zich af in een regio waar weinig infrastructuur is. "Er is hier weinig tot geen ontwikkeling geweest als je kijkt naar waterbeheer en irrigatie," vertelt de lokale journaliste Gaëlle Borgia die voor dit verhaal voor de NOS op pad ging. "Dit is een heel afgelegen deel van het land. Veel van de mensen voelen zich vergeten door de autoriteiten, ver weg in de hoofdstad. Er zijn zelfs mensen die niet eens weten hoe de president heet, zo geïsoleerd is dit deel van het land."

Borgia ontmoette mensen die overleven van cactushars en cactusbladeren. "Dat wordt doorgaans alleen aan het vee gegeven. Anderen eten cactusvruchten, maar die zijn er niet genoeg. En ze eten wortels van lokale planten en insecten. Normaal staat er hier vooral rijst op het menu maar dat is nu heel duur."

Volgens haar komt de hulp wel op gang, en bereikt het steeds meer mensen. Het Wereldvoedsel­programma zegt tot april volgend jaar nog 108 miljoen dollar nodig te hebben om mensen te kunnen helpen. Ook de regering belooft beterschap: meer hulp en infrastructurele projecten. Maar dat laatste heeft tijd nodig, als het al gebeurt. Ondertussen wordt de volgende oogst pas volgend jaar verwacht, Mits er regen valt.