Zo schat de politie in hoeveel mensen er op een demonstratie komen

De mars in Amsterdam zondag 5 september tegen coronamaatregelen, onder de noemer 'Samen voor Nederland', leverde na afloop veel discussie op. Niet alleen over wie er meeliepen en over het gebruik door demonstranten van Prinsenvlaggen en Jodensterren, maar ook over hoeveel mensen er eigenlijk bij aanwezig waren.

De gemeente sprak van ruim 20.000 demonstranten, maar op sociale media waren er claims dat het er wel tien keer zo veel waren. Zo ver wil de organisatie niet gaan. Die schat in dat er 50.000 tot 100.000 mensen waren, maar dat is dus nog steeds een flink verschil met de telling van politie en gemeente.

Inschatten hoeveel mensen er bij een demonstratie aanwezig zijn is lastig, zegt Otto Adang, lector Openbare Orde & Gevaarbeheersing aan de Politieacademie: "Wie is er precies deelnemer en wie staat er langs de kant te kijken? Het is ook dynamisch. Mensen komen en gaan." Nog ingewikkelder wordt het als het om een demonstratie gaat waarbij mensen een route lopen.

Dichtheid van de mensenmassa

Toch zijn er methodes om een redelijke inschatting te maken, zegt de politie. In de basis wordt gekeken naar de oppervlakte waarop mensen staan en wat de dichtheid is van de mensenmassa: hoeveel mensen staan er per vierkante meter?

Dat berekent de politie met openbare tools zoals mapchecking.com. Daarop kan op basis van Google Maps een gebied worden uitgetekend en worden becijferd hoeveel mensen er per vierkante meter staan.

Palen, prullenbakken en bankjes

De Dam is ongeveer 14.000 vierkante meter, zegt politiewoordvoerder Rob van der Veen. "Als er daar 200.000 mensen hadden gestaan dan hadden er nog acht lagen mensen op de schouders van de onderste demonstranten moeten staan."

Die 14.000 vierkante meter is de bruto oppervlakte. "Die kan natuurlijk niet helemaal vol staan", zegt Adang. "Er zijn obstakels, zoals palen, prullenbakken en bankjes." Daarbij komt dat niet de volledige Dam beschikbaar was. Er werd een podium opgebouwd voor het Concertgebouworkest. Wel stonden er ook mensen op het Damrak, de straat die uitkomt op de Dam.

De tweede factor, de dichtheid van de mensenmassa, wordt op verschillende manieren ingeschat, aldus Van der Veen: "Er zitten mensen in het commandocentrum die kijken naar camerabeelden. Maar we hebben ook agenten op straat die we vragen om een inschatting te maken." Normaal gesproken worden er ook nog drones ingezet, maar die waren niet beschikbaar vanwege de grand prix in Zandvoort.

Bekijk hier beelden van de demonstratie:

De politie deelt de ruimte in in verschillende compartimenten. Per compartiment wordt ingeschat hoeveel mensen er per vierkante meter staan. Daar komt dan een gemiddelde uitrollen. Zondag was dat ongeveer twee demonstranten per vierkante meter.

Dat is een redelijk normale inschatting voor een demonstratie, zegt Syan Schaap van het Event Safety Institute, dat onder meer gemeenten adviseert over crowd control: "Als je verder naar voren gaat, is het meestal wat drukker en aan de achterkant wat rustiger. Het is altijd een aanname en nooit exact, maar het zal niet gauw hoger dan drie demonstranten per vierkante meter liggen."

Vlekkeloos verlopen

Toen de massa begon te bewegen, is ook bekeken wat de uitstroom was vanaf de Dam naar de Paleisstraat. De politie stelde vast dat er 400 mensen per minuut de Dam verlieten. De uitstroom duurde ongeveer drie kwartier tot een uur, wat betekent dat tussen de 18.000 en 24.000 mensen de Dam verlaten hebben.

Op basis van al die gegevens komt de politie tot de inschatting van 20.000 demonstranten. "Het kunnen er ook 19.000 of 21.000 geweest zijn, maar het waren er echt geen 50.000 tot 100.000."

Maar organisator Michel Reijinga gelooft de inschatting van de politie niet: "Er is geen enkel opstootje geweest, het is vlekkeloos verlopen, dus nu proberen gemeente en politie ons op een andere manier te framen, door gedoe te creëren over bezoekersaantallen."

Hij zegt de berekening van de politie op de Dam nog wel aan te willen nemen: "Toen de mars rond 12.00 uur begon, schatte ik zelf in dat er zo'n 10.000 mensen waren." Maar het verschil zit hem erin dat veel mensen zich hebben aangesloten op een plek langs de route, stelt hij. "Er waren bussenvol mensen waar geen ruimte voor was op de Dam, maar die op de Rozengracht zijn aangehaakt."

12 kilometer bussen

Hij baseert zich voor zijn schatting op zelfgemaakte videobeelden. Daarop is volgens hem een mars te zien van 35 mensen breed en 3,5 kilometer lang. Dan zou je op ruim 120.000 bezoekers komen. Maar het is geen aaneengesloten mensenmassa, dus reëler is volgens Reijinga 50.000 tot 100.000 mensen. "Ik ben geen bluffer. Het waren er echt geen 200.000, maar absoluut ook geen 20.000."

De politie wijst Reijinga's redenering evenwel van de hand. Als die klopt zouden er na de Dam nog minstens 30.000 demonstranten aangesloten moeten zijn. Van der Veen: "Waar zouden die ineens vandaan zijn gekomen? Daar heb je 600 touringcars voor nodig. Dat is 12 kilometer bussen achter elkaar."

Voor de volgende demonstratie, op 3 oktober, wil Reijinga zelf metingen gaan verrichten: "Op driekwart van de route zetten we een vaste camera neer en mensen met klikkers om te tellen. We denken er ook aan om een helikopter in te zetten en te filmen uit de lucht."

Op die manier kan er geen discussie meer ontstaan, denkt hij: "We gaan nu ook uitzoeken of er een notaris bij kan staan om het vast te stellen. We gaan er van tevoren over communiceren dat we het zo gaan doen. En iedereen die dan een ander aantal communiceert, krijgt een procedure aan zijn broek."

Marketinggetallen

Syan Schaap merkt op dat organisatoren van demonstraties en evenementen, het aantal bezoekers vaak aan de hoge kant inschatten. De aantallen die zijn bedrijf vaststelt kunnen een stuk lager uitvallen dan claims van organisatoren: "Ze noemen marketinggetallen. Bij evenementen om sponsors te trekken en bij demonstraties om richting de politiek te laten zien hoe belangrijk hun demonstratie is."

Rob van der Veen wijst enige partijdigheid van de politie van de hand: "Wij houden ons gewoon aan de feiten. Het zal ons verder worst wezen of er 25.000 of 100.000 mensen aanwezig waren. Maar het is van alle dag dat organisaties de opkomst van hun demonstratie overschatten."