Kaag toont ongenoegen over Rutte, 'leiderschap is geen regelen en ritselen'

D66-leider Sigrid Kaag heeft in de jaarlijkse H.J. Schoo-lezing haar ongenoegen uitgesproken over het mislukken van de poging om een kabinet te vormen met het linkse blok van GroenLinks en PvdA. Vooral de VVD en haar leider Mark Rutte moesten het ongelden.

Zonder hem expliciet te noemen, uitte ze forse kritiek op de demissionaire premier. "Leiderschap is voor mij het tegenovergestelde van regelen en ritselen zonder visie." Rutte zei een aantal jaren geleden dat visie wat hem betreft is als de olifant die het zicht belemmert. Later had hij spijt van die uitspraak.

Kaag haalde in haar toespraak ook een topambtenaar aan die zichzelf de vraag stelde of de overheid de afgelopen twintig jaar nog iets groots tot stand heeft gebracht. "Hoe graag hij ook ongelijk zou hebben; hij kon niets verzinnen. Ik ook niet. Hoelang ik erover nadenk", zei Kaag.

Misschien te goedgelovig

In de lezing, die georganiseerd werd door Elsevier Weekblad (EW), zei Kaag maandagavond dat het voor haar "moeilijk te bevatten" is dat de formatiepoging met links is mislukt. "Soms heb ik het gevoel dat ik me op een ander spoor begeef dan mijn tegenstrevers en collega's in de politiek."

"Misschien was ik al die tijd te goedgelovig", analyseerde Kaag. "Want hoewel ik niet had uitgesloten dat we hier zouden belanden, hoopte ik toch anders. Ik dacht dat het menens was, dat werken vanuit de inhoud."

Afgelopen zomer schreven VVD en D66 aan een hoofdlijnenstuk, dat de basis moest vormen voor een regeerakkoord. De linkse partijen reageerden positief, maar VVD en CDA bleven erbij dat ze het toch niet zagen zitten om met zowel GroenLinks als de PvdA te regeren.

Haags gedoe

Potentiële bondgenoten zijn daarmee volgens de D66-leider op niet-inhoudelijke gronden uitgesloten. "Het gehalte Haags gedoe in deze formatie is veel te hoog. Er lijkt meer tijd te worden besteed aan wat er geschreven wordt in de krant dan de geschiedenis die wij zelf willen schrijven. Ik voel me daar niet bij op m'n gemak."

Het is aan de zes partijen die tot nu toe bij de formatie zijn betrokken om gezamenlijk tot een oplossing te komen, vindt Kaag. "Een goed kabinet in de Nederlandse traditie is een kabinet dat uit conservatieve en progressieve krachten bestaat. Een evenwichtig kabinet dus", vindt de D66-leider. De VVD heeft volgens haar als grootste partij "de verantwoordelijkheid om de inhoudelijke steun en het politiek vertrouwen te herwinnen, met name van links".

De nieuwe informateur, Johan Remkes, gaat later deze week de mogelijkheden voor een minderheidskabinet onderzoeken. Kaag stelt duidelijke voorwaarden voor deelname van haar partij, zoals de aanpak van de klimaatcrisis.

"Het is de voorwaarde voor al het andere. U zult begrijpen dat ik geen geloofwaardig onderdeel kan zijn van een kabinet dat geen dramatische en ultieme versnelling inzet in de Nederlandse klimaatpolitiek."

Gaaf landje

Kaag had in haar toespraak nog meer steken onder water voor Rutte. Onder zijn leiding is er over Nederland een schaduw gevallen, vindt ze. Als voorbeelden noemde ze de toeslagenaffaire en het niet altijd even duidelijke coronabeleid.

"We hebben de nodige lessen te leren, als het gaat om medemenselijkheid, betrouwbaarheid, openheid en effectief bestuur. Dat geldt ook voor degenen die om het hardst roepen hoe onwijs gaaf ons 'landje' toch wel is. Veel te lang hebben we ons in de verdoving van de zelfgenoegzaamheid laten sussen door politieke bijziendheid."

Motie van afkeuring

Het is niet voor het eerst dat Kaag kritiek uit op haar VVD-collega. In april diende ze nog een motie van afkeuring tegen hem in, nadat gebleken was dat hij met de verkenners Ollongren en Jorritsma had gesproken over een andere functie voor CDA'er Pieter Omtzigt.

Ondanks die motie ging Kaag toch met Rutte om de tafel zitten voor een nieuw kabinet. Ook nu zal ze zich "blijven inzetten voor een stabiele progressieve, evenwichtige coalitie die alle Nederlanders vertegenwoordigt. In welke variant dan ook."

Morgen debatteert de Tweede Kamer met de afzwaaiende informateur Hamer over de kabinetsformatie. Die duurt inmiddels bijna een half jaar zonder dat er zicht is op een nieuw kabinet.