Pensioenfondsen en de dilemma's van beleggen in 'fossiel': rendement telt ook

Het eerste grote pensioenfonds van Nederland stopt met investeren in fossiele brandstoffen. Het fonds voor werknemers in de metaal en technologie, PME, kondigde dat gisterochtend aan. PME is niet het enige pensioenfonds dat worstelt met zijn betrokkenheid in die sector. Waarom? En heeft dat invloed op de pensioenopbrengsten?

Tim van Werkhoven werkt bij chipmachinefabrikant ASML en bouwt zijn pensioen op bij PME. "Het draait niet alleen om geld. Als ik financieel een goede toekomst heb, maar we hebben te kampen met hittegolven en overstromingen, werkt dat niet. Een goed pensioen is dat ik ervan kan genieten."

Daarom overhandigde Van Werkhoven deze zomer samen met collega's van Green ASML en Young NXP een petitie aan PME, namens 600 medeondertekenaars. Daarin pleitten ze er onder meer voor om te stoppen met fossiele beleggingen.

Dat sentiment van Van Werkhoven wordt breed gedeeld in Nederland. Een ruime meerderheid van deelnemers in pensioenfondsen wil dat er duurzaam belegd wordt. En ruim de helft van de groep van 50- tot 65-jarigen is om bereid genoegen te nemen met 1 procent minder rendement, mits er duurzaam belegd wordt.

Rendement ook belangrijk

Pensioenfondsen letten op wat deelnemers willen. Marike Knoef, hoogleraar Pensioen en Economie aan de Universiteit Leiden: "Mensen die pensioen opbouwen bij een fonds kunnen niet zelf kiezen waar hun pensioengeld in belegd wordt en daar kunnen ze best boos over worden. Dus luisteren pensioenfondsen daar steeds meer naar."

ASML'er Van Werkhoven is blij met de stap van PME. "We zijn trots dat ons fonds de eerste is, maar ze zijn nog niet klaar." Zo wil hij dat PME ook de rest van het vermogen investeert in verantwoorde bedrijven en transparant is over de contacten die ze met bedrijven hebben om te vergroenen.

En om aan dat soort oproepen gehoor te geven zijn de fondsen hun strategie aan het aanpassen. Knoef: "Veel fondsen zijn echt bezig met duurzaam beleggen, bij iedereen heeft het de aandacht. Maar rendement is ook belangrijk. We willen allemaal een goed pensioen." De fossiele industrie heeft voor pensioenen decennialang mooie rendementen opgeleverd.

Geen glazen bol

PME zegt dat stoppen met beleggingen in 'fossiel' niet ten koste gaat van het rendement. Maar volgens Mathijs van Dijk, hoogleraar Finance aan Rotterdam School of Management, weten we dat niet. "Er gaat nog wel eens rond dat duurzame beleggingen goed zijn voor de portemonnee, maar onderzoek geeft geen uitsluitsel. En resultaten uit het verleden bieden geen garantie voor de toekomst."

Van Dijk: "Als overheden hard gaan ingrijpen met bijvoorbeeld CO2-prijzen, dan zou de fossiele industrie niks meer waard kunnen zijn, stranded assets. Dat risico dek je af door er niet meer in te beleggen. Maar om op langere termijn kapitaal aan te trekken kan die industrie ook hogere rendementen gaan bieden, die loop je dan mis. Het zijn twee kanten van de medaille. We hebben geen glazen bol die zegt welk van deze twee effecten sterker zal zijn."

Op de korte termijn is het niet de verwachting dat de fossiele industrie hierdoor in de problemen komt. Van Dijk: "Dit is een heel groot pensioenfonds, maar Shell is ook een heel groot bedrijf. En een groot deel van de economie draait nog altijd op fossiele brandstoffen."

De grote pensioenfondsen hebben verschillende strategieën wat betreft fossiele investeringen. Sommige houden hun beleggingen in fossiele bedrijven omdat ze dan afspraken kunnen maken om te vergroenen. Dat doet het grootste pensioenfonds van Nederland, ABP. Deze zomer had dat fonds nog voor 15,3 miljard euro aan investeringen in fossiele brandstoffen, zo'n 3 procent van het totale van vermogen van 500 miljard euro.

Weglopende investeerders

Voor PME werkt praten met bijvoorbeeld Shell echter niet, zegt bestuursvoorzitter Eric Uijen. "We hebben jarenlang dialoog gevoerd met die bedrijven en het levert niet genoeg op. Het gaat niet snel genoeg. Ik roep Shell op: stroop de mouwen op en ga veel harder dan je tot nu toe doet." Dan zou PME ook bereid zijn weer aandelen te kopen.

Shell laat in een reactie weten dat er nog genoeg vraag is naar fossiel, maar dat er ook wordt geïnvesteerd in alternatieven. "We geloven dat de energietransitie plaatsvindt dankzij ons, en niet ondanks ons. Als je kapitaal wegneemt dan bestaat er het risico dat je de transitie vertraagt." Daarnaast merkt Shell op dat PME pensioenen spaart voor werknemers in de metaal- en technologische industrie. "Onze olie en gas wordt ook gebruikt door die industrie."

Hoogleraar Van Dijk denkt dat de fossiele industrie het op de lange termijn wel zal voelen als investeerders weglopen. "Het is een manier om de energietransitie te bespoedigen. Bedrijven moeten dan gaan vergroenen om weer geld aan te trekken."

Van Werkhoven van ASML rekent erop dat het grote vermogen van Nederlandse pensioenfondsen, in totaal zo'n 1700 miljard euro, de beweging naar groene investeringen versterkt. "Het is een hefboom: als je die een klein beetje de goede kant opduwt dan kan dat een groot verschil maken. We hopen dat dit de discussie aanzwengelt."