Droogte en aanhoudende hitte zijn 'perfect storm' voor branden Zuid-Europa

• Maartje Geels

  redacteur Online

Het Middellandse Zeegebied kampt al ruim een week met hoge temperaturen en natuurbranden. In Turkije en Griekenland is de situatie het meest prangend; duizenden mensen sloegen voor het vuur op de vlucht. In Turkije kwamen de afgelopen tien dagen acht mensen om het leven.

Brandweerlieden in Griekenland probeerden gisteren zeker 154 branden in te dammen. De Griekse minister van Burgerbescherming Nikos Hardalias sprak van een nooit eerder geziene situatie.

Dit zijn beelden van vannacht; inwoners van Limni op het Griekse eiland Evia werden per veerboot geëvacueerd voor het naderende vuur:

Naast Griekenland en Turkije hebben ook landen op de Balkan en Italië te maken met natuurbranden.

Dat de branden de afgelopen tien dagen zo hevig waren, komt volgens klimaatwetenschapper en hoogleraar Guido van der Werf van de Vrije Universiteit door een perfect storm. "Als je ooit een kampvuurtje hebt gemaakt weet je dat als het materiaal heet en droog is het makkelijk brandt". Dat was precies wat er de afgelopen periode aan de hand was: het kwik steeg in een heel groot deel van het Middellandse Zeegebied tot boven de 40 graden en er viel amper regen.

Bosbranden niet ongewoon

Het vuur hangt samen met extremer wordend weer. Uit een rapport van het International Panel of Climate Change van de VN bleek recentelijk dat het Middellandse Zeegebied naar waarschijnlijkheid met warmere temperaturen te maken gaat krijgen. Europese regeringsleiders wijzen naar klimaatverandering, zoals de Griekse premier Mitsotakis gisteren.

Dat is zeker terecht, zeggen experts. Vooropgesteld zouden zonder klimaatverandering ook natuurbranden voorkomen. Hoe vreemd het ook klinkt, de meeste bossen horen namelijk zo nu en dan te branden, zegt Van der Werf. Maar meer warmte leidt tot 'betere' omstandigheden voor zo'n brand. Klimaatverandering zorgt voor meer warmte en droogte, waardoor de kans op brand groter wordt. Daarnaast nemen de branden in hevigheid toe: het vuur slaat immers makkelijk over in een uitgedroogd bos.

Heviger en vaker

"Bosbranden horen erbij, maar we zien de laatste jaren qua hevigheid absoluut een verandering", zegt Gert-Jan Nabuurs, hoogleraar Europese bossen aan de Wageningen Universiteit. "In de oerbossen in Rusland is het normaal dat er eens in de tweehonderd jaar een brand door het gebied trekt. De afgelopen decennia zien we dat de tijd tussen die branden steeds korter wordt. Nu vinden zulke branden eens per 80 tot 90 jaar plaats."

Die verkorte tijdsinterval hangt samen met klimaatverandering, zegt Nabuurs. Het effect van de klimaatverandering is volgens hem nog veel zichtbaarder in Siberië, waar op dit moment ook enorme oppervlaktes bos in brand staan. "Rond de hogere breedtegraden, zoals in Rusland, is de opwarming heviger dan in Europa. De branden zijn daar dus extremer."

Correspondent Iris de Graaf reisde naar de afgelegen Russische regio Jakoetië, ver in Siberië. Het brandt daar al weken, de omvang is gigantisch. Van haar bijzondere reis maakte ze deze vlog:

Puur naar de schaal gekeken is de situatie in Siberië veel ernstiger dan in Europa, stellen beide experts. De Europese branden veroorzaken veel overlast, maar de schaal van de branden in Siberië is volgens Van Der Werf "echt uitzonderlijk". Hij voorziet dat dit patroon de komende decennia zal doorzetten, omdat het overal ter wereld warmer wordt.

Meer CO2-uitstoot

Dat de branden qua intensiteit toenemen, leidt behalve tot directe overlast nog tot een ander probleem: meer CO2-uitstoot. Bij het verbranden van bomen komt namelijk opgeslagen CO2 vrij. Van Der Werf: "Een bosbrand is normaal gesproken CO2-neutraal. Zodra het bos teruggroeit, wordt de vrijgekomen CO2 in de atmosfeer door de bomen weer opgenomen. Maar als de branden groter worden, lukt dat niet meer volledig." Dat draagt bij aan het broeikaseffect en dus aan de klimaatverandering. Een vicieuze cirkel, kortom.

Hoeveel uitstoot de bosbranden dit jaar wereldwijd veroorzaken is nog moeilijk te zeggen, maar het gaat om een serieuze hoeveelheid uitstoot, zeggen de experts. De bushbranden in Australië waren in 2019 en 2020 bijvoorbeeld goed voor een hoeveelheid uitstoot vergelijkbaar met hele mondiale luchtvaart van één jaar.

Van Der Werf: "Je ziet dat Turkije qua uitstoot nu al op een record zit, in ieder geval voor deze tijd van het jaar en waarschijnlijk ook wel voor hele jaar." Wereldwijd is de uitstoot volgens hem ook exceptioneel, maar dat komt met name door de branden in Noord-Amerika en Rusland.

Om ervoor te zorgen dat de branden in de toekomst niet nog intenser worden, zijn er volgens de hoogleraren twee opties. Een daarvan is de opwarming van de aarde een halt toeroepen. Maar zelfs als dat lukt, zal de komende twintig jaar de temperatuur nog stijgen. Daarom is het volgens Van der Werf op dit moment belangrijk om de bossen minder kwetsbaar te maken voor klimaatverandering.

"We moeten onze bossen anders gaan managen. Nu branden de bossen op een moment dat je het eigenlijk niet wil. De bossen zijn nu zo droog dat het vuur destructief om zich heen grijpt."

Een oplossing is volgens hem om al vroeg in het jaar - als de bossen nog vochtig zijn - de begroeiing aan de grond weg te branden. Die vegetatie vormt nu namelijk de 'brandstof' voor het vuur, met name in het Middellandse Zeegebied. Van Der Werf: "We moeten leren om vuur weer als middel in plaats van gevaar te zien."