Nachtmerries, wanhoop en toch ook hoop in een belegerd Afghanistan

• Aletta André

  Correspondent India

"We horen voortdurend geweerschoten", zegt Maryam Ghulami, een 23-jarige activiste in de Afghaanse stad Herat. Hier wordt hevig gevochten tussen de Taliban en de Afghaanse troepen. Ghulami woont in het centrum van de stad, en ze hoort de gevechten steeds dichterbij komen, vertelt ze telefonisch. "Twee dagen geleden moesten mijn oom en neef, die verder van het centrum wonen, hun huis verlaten. Zij zitten nu bij ons in huis."

Nu buitenlandse troepen zich terugtrekken uit Afghanistan zijn de Taliban bezig met een opmars. In Herat, nabij de westelijke grens met Iran, maar ook in Lashkar Gah, de hoofdstad van de zuidelijke provincie Helmand, zijn recent hevige gevechten geweest.

Wat Ghulami gaat doen, mocht de oorlog haar voordeur bereiken, weet ze niet. "Misschien moeten we dan vluchten. Maar dat is financieel heel moeilijk. Er gaan bijna geen vluchten en de wegen zijn ook gevaarlijk."

Toch is dit niet wat Ghulami het meeste vreest. "Ik zet me in voor vrouwen op het platteland en voor de jeugd. Maar al mijn programma's liggen nu stil. Ik kan al een paar maanden niet meer reizen naar het district waar ik veel werk. Als ik niet eens naar buiten kan om groenten te kopen, hoe kan ik dan mijn trainingen geven? Iedereen is enorm teleurgesteld. En als de Taliban echt de macht grijpen, dan zullen ze trainingen voor vrouwen niet toestaan. Dat kan ik niet accepteren. Ik wil me blijven inzetten voor de maatschappij."

Een andere jonge vrouw uit Herat vertelt dat haar zusje van tien jaar nachtmerries heeft. Zelf studeert ze aan een universiteit in Kabul en wil uit veiligheidsoverwegingen anoniem blijven. "Mijn zusje is overstuur dat haar school gesloten is. De nachtmerries houden haar 's nachts wakker. Ze belt me elke dag om te vragen of ik haar en andere familieleden naar Kabul kan halen. Hoe vertel ik haar dat dit niet mogelijk is?"

De familie van de studente heeft hun huis verlaten, omdat er in hun buurt al enige dagen gevochten wordt. Ze logeren nu bij een tante, die verder weg van de gevechten woont. "Een dag nadat ze waren vertrokken, werd een elektriciteitscentrale vlakbij geraakt door een raket, waardoor alle spiegels in ons huis zijn gebroken en meerdere huizen zonder elektriciteit zitten. Als het erger wordt, dan moeten ze naar Kabul reizen. Maar dat is moeilijk en duur."

Lichamen op straat

In Lashkar Gah hebben intensieve gevechten het stadscentrum bereikt. Tienduizenden mensen zitten hierdoor klem en er vallen burgerdoden, zo waarschuwde de VN woensdag. "Er liggen zo veel lichamen op straat," zegt Neam Kakkar, een universitair docent in de stad, hoorbaar overstuur. "Het gaat mentaal niet goed met me", zegt hij. "Ik heb nare dingen gezien."

De universiteitscampus is in handen van de Taliban nu. Het was vakantie, maar de geplande start van het nieuwe academische jaar deze maand zal niet doorgaan. Samen met zijn vader en broer is Kakkar in het huis van een neef gaan wonen, vlak buiten de stad, waar nu minder gevochten wordt. Zijn moeder en zussen zitten in een dorp, waar de Taliban de macht al heeft, en waar daarom niet meer gevochten wordt. "Zij zijn veilig", zegt hij.

Wat betreft de situatie in de stad klinkt Kakkar wanhopig. "Ik hoop dat de regeringstroepen zich overgeven en de stad aan de Taliban geven" zegt hij. "Dat is beter voor de burgers. We hebben nauwelijks water en voedsel. De Taliban houden zich schuil in de huizen van burgers en de troepen zullen elk huis moeten bombarderen om de Taliban te verslaan. Ze zullen alle huizen vernietigen."

Kakkar hoopt met zijn vader en broer naar Kandahar te kunnen verhuizen, waar de provinciale hoofdstad relatief veilig is. Maar in districten als Spin Boldak, aan de grens met Pakistan, zijn zware gevechten. Ook zijn er berichten over doelgerichte moorden door de Taliban op mensen die voor de overheid of het Afghaanse leger werken, en zelfs bekende activisten. Zo meldde Human Rights Watch de moord op een komediant eind juli. "Talibanstrijders hebben Khasha Zwan schijnbaar geëxecuteerd omdat hij Talibanleiders belachelijk maakte. Zijn moord en andere recente gewelddadigheden laten zien dat de Taliban bereid zijn de minste kritiek keihard neer te slaan."

Hoewel Kakkar's vader een overheidsmedewerker was, maakt hij zich hier geen zorgen over. Andere mensen in Kandahar wel, vertelt een man die om veiligheidsredenen anoniem wil blijven. "Mensen vluchten. Steeds meer huizen staan leeg."

Eén stem tegen Taliban

Te midden van het toenemende geweld, klonken de afgelopen ook stemmen van verzet en hoop. In talloze steden, waaronder Herat, Kandahar en Kabul gaan burgers 's avonds de straat op voor zogenoemde Heilige Protesten. Vreedzaam en kalm lopen zij rond terwijl ze in koor Allahu Akbar (God is de Grootste) roepen.

De studente uit Herat deed mee aan een protest in Kabul. "Hiermee pleiten we voor vrede en geven ook morele steun aan de troepen en politie in hun gevecht tegen de Taliban" zegt ze. "Het geeft me veel hoop, omdat het mensen samenbrengt, in één stem tegen de Taliban."