"Dit betekent dat mensen met slechte intenties weten waar mijn kinderen naar school gaan. Ze weten nu wanneer mijn zoon blij of niet blij is. Dat is waarschijnlijk het ergste."
Joseph Breham is mensenrechtenadvocaat en woont in Parijs. Hij is een van de mensen die werden gehackt met spywareprogramma Pegasus. Zondag kwam een onderzoek van de Franse persvrijheidorganisatie Forbidden Stories naar buiten waaruit blijkt dat regeringen op grote schaal telefoons afluisteren van journalisten, activisten en leden van de oppositie. Hoe? Met de spyware Pegasus, een door het Israëlische bedrijf NSO Group gemaakte techniek.
Die spyware wordt als volgt gebruikt: overheden van landen, zoals vermoedelijk Saudi-Arabië, kopen het in bij de NSO Group. Vervolgens kunnen ze het daarna zelf gebruiken om telefoons van doelwitten te kraken. Maker NSO Group heeft met de toepassing verder niks te maken, maar levert alleen de techniek.
Advocaat Breham had wel verwacht dat hij in zijn werk zou worden belemmerd, zegt hij. "Als je werkzaam bent in de mensenrechten hou je altijd rekening met hacking en spionage. Maar het is altijd puur theoretisch. Ik had niet gedacht dat ik ooit echt gehackt zou worden."
De afkomst van de afluisterpraktijken vindt hij niet moeilijk te plaatsen: Marokko. Breham verdedigt daar de politieke activist Naâma Asfari en zijn echtgenoot. Asfari is inwoner van de Westelijke Sahara, volgens advocaat Breham "de laatste kolonie van Afrika", nadat het gebied door Marokko in de jaren zeventig werd bezet.
"Naâma is een van de geweldloze activisten die een einde wil brengen aan deze kolonisatie", zegt Breham tegen Nieuwsuur. "Sinds 2011 is hij opgepakt en gemarteld voor dingen die hij nooit heeft gedaan."
Khashoggi
Een ander slachtoffer van een Pegasus-aanval is Hatice Cengiz, de verloofde van de vermoorde Saudische journalist Jamal Khashoggi.
Forbidden Stories maakt vermoedelijk later bekend wie er precies achter de aanval zat, maar haar advocaat Rodney Dixon weet al een beetje uit welke richting het komt. "Het komt zeker uit de richting van Saudi-Arabië en de Verenigde Arabische Emiraten", zegt hij tegen Nieuwsuur.
De hack vond plaats vlak na de verdwijning van Khashoggi. "Ze hackten haar op haar kwetsbaarste moment. Stel je voor dat je op zoek bent naar informatie over je verdwenen verloofde, en dat de daders op dat moment meeluisteren."
Het maakt het internationale systeem van mensenrechten volstrekt belachelijk.
"Dit onderzoek heeft aangetoond dat misbruik van spyware-programma's geen uitzondering is, maar echt systematisch", zegt Rasha Abdul-Rahim, directeur bij de tech-afdeling van Amnesty International. De organisatie zorgde voor technische ondersteuning bij het onderzoek van het Franse onderzoeksteam Forbidden Stories.
Misbruik door overheden
Abdul-Rahim ziet door het onderzoek hoe spyware officieel wordt verkocht als middel tegen de misdaad en terreur, maar ook op grote schaal wordt misbruikt.
"We zien journalisten, activisten, politieke mensen die allemaal worden getarget door Pegasus-spyware gemaakt door de NSO Group", vertelt ze aan Nieuwsuur. "Dit blaast de claim van NSO Group volledig aan flarden, namelijk dat hun spyware alleen wordt gebruikt bij onderzoeken naar misdaad en terrorisme. Wat dit onderzoek laat zien is dat landen over de hele wereld spyware gebruiken om onrechtmatig te kunnen spioneren bij activisten en journalisten."
Opvallend aan het onderzoek is dat ook democratische landen zoals Marokko te ver gaan in het gebruik van spyware, wat strafbaar is. Breham verbaast de Marokkaanse spionage dan weer niet.
"Als je op vakantie gaat naar Marokko is het heel leuk en Marokkanen zijn heel aardige mensen", zegt hij. "Maar als je ook maar een klein beetje verandering wil op het gebied van mensenrechten, krijg je te maken met marteling en achtervolgingen door de overheid."
Volgens Abdul-Rahim van Amnesty is misbruik van Pegasus een gevolg van het feit dat maker NSO Group niet duidelijk definieert wat ze verstaat onder misdaad en terreur. Maar dat zou wel moeten, vindt ze. "Bedrijven hebben ook een verantwoordelijkheid op het gebied van mensenrechten. Daar hoort bij dat ze moeten voorkomen dat hun techniek wordt gebruikt voor het schenden van mensenrechten."
Surveillance volledig uit de hand gelopen
De vraag dringt zich op: wat nu? Advocaat Breham gaat in ieder geval een strafzaak aanspannen tegen de Marokkaanse overheid. Tegelijk verbaast hij zich over het gebrek aan steun vanuit de Franse regering. "Ik begrijp het niet. Waarom bellen ze niet gewoon Marokko en geven ze niet een publiek statement dat dit onacceptabel is?"
Dixon heeft dit nog nooit meegemaakt. "Het is schokkend dat overheden dit doen. Het maakt het internationale systeem van mensenrechten volstrekt belachelijk."
De advocaat ziet de spyware niet direct als bedreiging. "Wij blijven ons werk wel doen, maar er moeten flinke consequenties zijn voor de daders van deze aanvallen en de bedrijven die de software maken, zodat het niet nog een keer kan gebeuren."
Abdul-Rahim van Amnesty ziet in dit onderzoek een bevestiging van een volledig uit de hand gelopen industrie in surveillance-techniek. Zij pleit ook voor regulering: Amnesty wil een onmiddellijk moratorium op het exporteren en verkopen van dit soort spyware.
"Het gaat om vrijheid van de pers, vrijheid van meningsuiting", zegt ze. "Het gaat om het verhinderen van deze mensen bij het uitvoeren van hun werk. Dus hier moet echt regulatie bij komen."
