Grote kans dat Tata versneld overschakelt op waterstof

• Rob Koster

  Economieverslaggever

Het lijkt erop dat Tata, politiek, vakbond en milieubeweging afstevenen op een akkoord over versnelde vergroening van de voormalige Koninklijke Hoogovens in IJmuiden. Gisteren sprak Urgenda-directeur Marjan Minnesma hierover op het Torentje met premier Rutte en staatssecretaris Yesilgöz-Zegerius van Klimaat en Energie. De bewindslieden hebben volgens bronnen positief gereageerd op het voorstel van Urgenda.

Waar Tata eerst van plan was voorlopig op kolen te blijven stoken en CO2 af te vangen en op te slaan, houdt het bedrijf nu ook zelf serieus rekening met een snelle overschakeling op waterstof. Dat concludeert Milieudefensie uit een gesprek met de Tata-directie.

Een woordvoerder van Tata laat weten dat een snelle overschakeling op waterstof technisch onderzocht wordt. De stemming is duidelijk veranderd bij Tata, tot voor kort was het bedrijf van mening dat dit pas na 2040 mogelijk zou zijn. Volgens ingewijden is de Nederlandse directie overtuigd dat een snellere verduurzaming de juist koers is.

Grootste vervuiler

Tata Steel IJmuiden stoot een kleine 12 megaton CO2 uit (inclusief de energiecentrale van Vattenfall op het industriecomplex van de staalfabriek). Het bedrijf is daarmee de grootste vervuiler van Nederland. Bovendien zou Tata na de sluiting van alle kolencentrales in 2030 het enige bedrijf in Nederland zijn dat nog kolen stookt. De plannen van Tata om dat voorlopig te blijven doen en de CO2-uitstoot af te vangen en op te slaan in lege gasvelden onder de Noordzee (CCS) stuiten op steeds meer weerstand.

Niet in het minst bij de bewonersorganisaties in de omgeving van Tata. De kolengestookte staalfabriek zorgt niet alleen voor CO2-uitstoot maar ook voor milieuvervuiling in de directe omgeving, met grote gezondheidsrisico's. Ook de vakbeweging en de ondernemingsraad hebben zich tegen de plannen gekeerd om voorlopig door te gaan met kolen en de CO2 af te vangen.

De FNV denkt dat de overheid de staalfabriek maar één keer financieel wil steunen bij de verduurzaming en wil daarom dat Tata direct overgaat op waterstof. Volgens de vakbeweging is dat de enige manier om te voorkomen dat Tata over tien jaar omvalt omdat het niet meer in staat is de echte vergroening te financieren. Bij Tata werken ruim 9000 mensen en nog eens 30.000 mensen zijn voor hun werk afhankelijk van samenwerking met de staalfabriek.

Deze week kreeg Hans van Berg, algemeen directeur van Tata Steel Nederland bezoek van Donald Pols, directeur van Milieudefensie. Pols, die afgelopen maand via een rechterlijke uitspraak Shell dwong tot een veel snellere verduurzaming, is verrassend positief over het gesprek met Tata. De impact van de rechterlijke uitspraak in de zaak Shell bij andere grote vervuilers is enorm. "Er is niets meer hetzelfde nu", is er volgens Pols gezegd door Tata.

Essentieel is volgens Donald Pols de steun van de overheid. Het gaat de komende jaren om investeringen van vele miljarden die het bedrijf volgens Milieudefensie niet zelf op kan brengen. Naast directe steun in de vorm van subsidies gaat het ook om duidelijkheid van een nieuw kabinet dat het echt op waterstof in wil zetten. Op die manier kunnen grote investeerders als pensioenfondsen geïnteresseerd worden om mee te investeren.

Groene waterstof wordt gemaakt met behulp van duurzame elektriciteit uit zon en wind. Betrokkenen bij het Nederlandse klimaatakkoord gaan ervan uit dat een nieuw kabinet daarom nog eens 10 gigawatt extra aan windparken op zee laat bouwen om aan de vraag naar duurzame elektriciteit te kunnen voldoen. Bedrijven als Shell en Ørsted hebben plannen voor combinaties van windparken op de Noordzee en waterstoffabrieken in de Eemshaven, Rotterdam en Zeeland.

"Staal maken zonder kolen is ingewikkeld", zei directeur Hans van den Berg van Tata vorig jaar tegen de NOS. Dat komt doordat de koolstof niet alleen gebruikt wordt voor de hoge temperatuur in de hoogovens maar ook onderdeel is van het chemische proces om staal te maken.

In de plannen die inmiddels door de FNV en Urgenda bij het kabinet zijn neergelegd schakelt Tata over op DRI: Direct Reduced Iron. Deze hoogovens kunnen draaien op groene waterstof maar ook - tijdelijk - op aardgas, zolang er nog niet genoeg waterstof voorhanden is.

Omdat de aanleg van grote windparken even duurt, is het Havenbedrijf Rotterdam al bezig met een wereldwijde zoektocht naar waterstof. Deze week werd bekend dat er bijvoorbeeld uit IJsland voor 2030 al op grote schaal waterstof geïmporteerd kan worden met grote tankers. Die zouden ook aan kunnen leggen in de zeehaven van Tata in IJmuiden.

NOS op 3 maakte eerder deze explainer over staalreus Tata Steel:

Donald Pols van Milieudefensie heeft nog wel één groot dilemma. Overschakelen op waterstof levert weliswaar op de lange termijn veel meer vermindering van CO2-uitsoot op dan CCS maar op korte termijn waarschijnlijk niet. "Ik kan accepteren dat het iets langer duurt maar wel een duurzame langetermijnoplossing voor de staalindustrie oplevert", zegt Pols.

Milieudefensie werkt intensief samen met de FNV en vindt ook behoud van de werkgelegenheid belangrijk. Bovendien kan Nederland op deze manier een voortrekkersrol spelen en meehelpen aan verduurzaming van de staalindustrie in de rest van de wereld.