Duitsland door Europees Hof veroordeeld om uitstoot stikstof

Duitsland heeft jarenlang de normen voor de uitstoot van stikstofdioxide overschreden, en daarvoor is het land nu veroordeeld door het Europees Hof van Justitie. Maar tot boetes leidt dat voorlopig niet.

Het is de tweede keer in korte tijd dat Duitsland van een rechter ongelijk krijgt in een milieuzaak. In april oordeelde het Duitse Constitutioneel Hof dat de Duitse klimaatwet deels in strijd is met de grondwet, nadat onder meer leden van de activistische Fridays for Future-beweging een zaak hadden aangespannen.

Dit keer is de Europese Commissie naar de rechter gestapt. Niet alleen omdat de uitstoot op veel plekken van 2010 tot en met 2016 te hoog was, maar ook omdat de Duitsers vervolgens te weinig actie hebben ondernomen om daar verandering in te brengen.

De stof komt onder meer vrij door auto's en vrachtwagens die op brandstof rijden, en bij uitstoot van fabrieken. De overschrijdingen liepen van 2,5 tot 150 procent meer dan is toegestaan, vaak rond grote steden.

Ook andere landen

Sinds de limieten in 2010 in de Europese Unie zijn ingesteld, hebben bijna alle lidstaten die overschreden. Vier jaar terug heeft de Europese Commissie landen hier al op aangesproken. Duitsland had op dat moment in de meeste binnenlandse zones overtredingen begaan.

Nadat de situatie niet voldoende verbeterde, is een kleine groep landen voor de rechter gesleept. Eerder werden ook Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk veroordeeld. Nederland heeft de limieten ook lang overschreden, maar is daarvoor niet voor de Europese rechter gedaagd.

'Europa schiet zelf tekort'

Opvallend is dat Duitsland in de zaak juist met de beschuldigende vinger naar de Commissie wees. Die zou nog te weinig regels hebben aangedragen waarmee landen zelf de uitstoot door dieselauto's terug kunnen dringen. Dat vond de rechter geen goed argument.

Het klopt dat lidstaten niet in hun eentje eisen kunnen stellen aan auto's die strenger zijn dan die Europa breed gelden, zegt hoogleraar Chris Backes van de Universiteit Utrecht. Hij is gespecialiseerd in Europees milieurecht.

"Dat is vanwege de interne vrije markt: je moet als Nederlander ook een auto in Frankrijk kunnen kopen en daarmee naar Nederland kunnen rijden." Maar volgens hem zijn er ook andere manieren waarop een land of regio de uitstoot kan terugdringen, bijvoorbeeld met milieuzones.

Vooralsnog lijkt het erop dat Duitsland, ondanks de veroordeling door het Hof, wegkomt met de jarenlange overschrijdingen. Het land hoeft voorlopig geen boete te betalen.

Backes: "Het moet er nu voor zorgen dat het in alle regio's wel aan de voorwaarden voldoet. Op de meeste plekken is dat al zo, mede doordat er dankzij corona minder uitstoot is." Pas als er weer te veel stikstof in de lucht komt, kan de commissie volgens Backes vervolgstappen zetten die over enkele jaren tot een geldstraf kunnen leiden.

Nederlandse uitstoot

Ook Nederland stootte de afgelopen jaren dus te veel stikstofdioxide uit. Wel gaat het de goede kant op. In 2018 gingen we 29 keer over de schreef, het jaar erna daalde dat naar 8 keer, berekende het RIVM in december.

Dat Nederland door de Europese Commissie niet voor de rechter is gedaagd, heeft volgens Backes met de beperkte capaciteit te maken. "Het milieu-departement is heel klein en kan onmogelijk voor alle lidstaten het Europees recht handhaven."

Voor 2020 ging het RIVM uit van drie overtredingen, maar daar waren de effecten van coronamaatregelen niet in meegenomen. De verwachting is dat de uitstoot nog enkele jaren onder het maximum blijft.