Dag na Wit-Russische 'luchtvaartpiraterij': woede, verbazing en vraagtekens
Een kaping, piraterij en staatsterreur. Verbouwereerde regeringsleiders over de hele wereld zoeken naar woorden om de actie van Wit-Rusland van gisteren te veroordelen, waarbij het land een passagierstoestel dat onderweg was van Athene naar de Litouwse hoofdstad Vilnius via een gevechtsvliegtuig naar Minsk dirigeerde. Daar werd een kopstuk van de Wit-Russische oppositie van boord gehaald. De EU heeft Wit-Rusland direct als topprioriteit op de agenda gezet van de top die vandaag begint.
Luchtvaartdeskundige Joris Melkert, verbonden aan de TU Delft, legt uit dat een land uitsluitend "als er iets heel duidelijk aan de hand is" een passagierstoestel mag dwingen te landen. "Bijvoorbeeld als er een kaper aan boord is die de bedoeling heeft om het vliegtuig ergens te laten neerstorten", zei hij in het NOS Radio 1 Journaal. "In Nederland staan er om die reden ook altijd twee F16's klaar."
De route van het uitgeweken toestel:
Op het moment van uitwijken was Vilnius dichterbij dan Minsk. Hij bevestigt dat die stad een logischer landingsplek zou zijn geweest voor de piloot, die te allen tijde eindverantwoordelijk is voor zijn toestel. "Maar het verhaal wordt natuurlijk wel anders als er een straaljager naast je vliegt die toch heel dreigend begint te doen", zegt hij.
Wit-Rusland zegt in een eerste reactie niets verkeerd te hebben gedaan en enkel te hebben gehandeld vanuit veiligheidsoverwegingen.
Luchtvaartmaatschappij Ryanair meldde gisteravond in een persbericht dat de piloot op instructies van de Wit-Russische luchtvaartautoriteiten naar Minsk is gevlogen. Het bedrijf schreef verder niets over het van boord halen van journalist Protasevitsj en bood "alle gedupeerde passagiers" excuses aan voor de vertraging.
Passagiers vertelden gisteravond over hun hachelijke vlucht:
Maar ruim een dag later lijkt de maatschappij minder zakelijk naar het incident te kijken. Ryanair-baas Michael O'Leary sprak vanochtend op de Ierse radio over een "kaping die door een staat is gefinancierd". O'Leary gelooft dat het de intentie was van de Wit-Russen om Protasevitsj en zijn vriendin van boord te halen. "En we denken dat er ook wat KGB-agenten het toestel hebben verlaten op het vliegveld".
Volgens de Litouwse minister van Defensie waren er bij terugkeer in Vilnius zeker vijf stoelen leeg.
'Protasevitsj stond meteen op'
Inmiddels wordt ook steeds meer duidelijk wat zich aan boord heeft afgespeeld van Ryanair-vlucht 4978. De 26-jarige Protasevitsj was met zijn vriendin, een 23-jarige Russische die studeert in Vilnius, onderweg naar Litouwen na een vakantie in Griekenland.
Persbureau Reuters schrijft op basis van een ooggetuigenverslag van een passagier dat Protasevitsj meteen opstond toen de piloot meedeelde dat er zou worden uitgeweken naar Minsk. Hij pakte in de opbergruimte boven hem een laptop en telefoon uit zijn handbagage en gaf die aan zijn vriendin.
"Ik denk dat hij daarbij een fout maakte", zei de passagier tegen Reuters. "Hij had zijn spullen ook aan mij of anderen kunnen geven en niet aan zijn vriendin, die volgens mij nu ook is gearresteerd." De universiteit waaraan de vriendin van Protasevitsj studeert, heeft haar arrestatie bevestigd.
Persbureau AP sprak de passagier die direct voor Protasevitsj zat. "Hij raakte in paniek toen hij hoorde dat we naar Minsk gingen. Hij zei dat hij daar de doodstraf zal krijgen", zei hij.
Protasevitsj staat sinds november vorig jaar op een lijst van de Wit-Russische geheime dienst KGB als persoon die "betrokken is bij terroristische activiteiten". Als blogger en journalist is hij al jaren actief in de oppositie tegen president Loekasjenko, die sinds 1994 Wit-Rusland met harde hand regeert.
EU-buitenlandchef Borrell heeft opgeroepen tot een internationaal onderzoek naar het uitwijken van het Ryanair-toestel. Volgens hem heeft Wit-Rusland met de "dwangactie" de veiligheid van passagiers en bemanning in gevaar gebracht.
Wit-Rusland heeft ook een eigen onderzoek aangekondigd, meldt het Russische staatspersbureau RIA, waarvan de resultaten "snel" bekend zullen zijn. Verder schrijft het persbureau op basis van de Wit-Russische luchtvaartautoriteiten dat de piloot inderdaad is aangeraden uit te wijken naar Minsk, maar dat daarbij geen dwang is toegepast.
De voorzitter van de buitenlandcommissie van het Britse parlement riep al op per direct niet meer te vliegen over Wit-Rusland. Waarschijnlijk ligt zo'n sanctie ook op tafel bij de EU-top van vandaag. Volgens luchtvaartdeskundige Joris Melkert zal dat Wit-Rusland "heel veel miljoenen per jaar" kosten, omdat luchtvaartmaatschappijen betalen om het luchtruim van een land te doorkruisen. "Maar ik vrees dat ze daar niet heel gevoelig voor zullen zijn."
