Judith van de Hulsbeek en Wouter Zwart
Judith van de Hulsbeek en Wouter Zwart
Bondskanselier Angela Merkel zwaait in september na zestien jaar af. Wat heeft zij in die periode voor elkaar gekregen op het wereldtoneel? Nieuwsuur legt 'de Merkeljaren' langs de lat, aan de hand van interviews met Duitse en internationale prominenten.
Zaterdag namen we onder de loep hoe Merkel Duitsland na 16 jaar achterlaat. Vandaag blikken we met Mark Rutte, Jean-Claude Juncker (voormalig voorzitter Europese Commissie) en John Bolton (nationaal veiligheidsadviseur onder Trump) terug op haar rol in de wereldpolitiek.
Demissionair premier Rutte hoeft niet lang na te denken, als je hem vraagt hoe hij denkt dat Merkel herinnerd gaat worden. "Als degene die heeft geprobeerd de Europese Unie door een hele moeilijke fase te loodsen. Die op cruciale momenten mensen bij elkaar heeft weten te houden." Hij heeft het over de euro-, en vluchtelingencrisis, de ingewikkelde relatie met Amerika, Rusland, China en daarbovenop nog corona.
De crises veroorzaakten grote tegenstellingen tussen Noord en Zuid, dan weer tussen Oost en West. Volgens Rutte heeft Merkel - met zachte overredingskracht - erger voorkomen: "Door te zeggen: hier noch ein bisschen, kijk hier eens naar, zonder iemands arm te verdraaien, slaagt ze erin een breed front mensen mee te krijgen."
Niet altijd is ze zo omzichtig, weet Jean-Claude Juncker. "Een keer zei ze tegen de Hongaarse premier Orban: 'hou je mond'." Als voormalig voorzitter van de Europese Commissie heeft Juncker talloze toppen (en doorwaakte nachten) met Merkel doorgebracht.
Merkel is volgens hem allergisch voor historische vergelijkingen die mank gaan. "Als bepaalde Midden-Europese leiders de EU met de Sovjet-Unie vergeleken, dan herinnerde ze hen eraan dat ze uit Oost-Duitsland komt en daarom heel goed weet hoe het is om in een dictatuur te wonen en wat onvrijheid is. Dan wees ze hen terecht en zei: 'Ik heb dat meegemaakt en het is nu precies het tegenovergestelde'."
Juncker noemt Merkel vanwege haar achtergrond 'een completere Europeaan'. "Ze heeft nooit de Duitse kaart getrokken, maar altijd vanuit Europa gedacht."
Ook Rutte botste wel eens met Merkel. Tijdens het overleg over het coronasteunfonds bijvoorbeeld, waar Nederland als een van de laatste landen weerstand tegen bleef bieden. "Uiteindelijk werden we het eens, maar het heeft wel vier nachten doorvergaderen gekost. En er zijn momenten geweest dat zij zich wat geïrriteerd in mijn richting uitte, ja. Ze liep zelfs weg, samen met Macron. Maar op dat soort momenten is dat ook begrijpelijk. We zijn professionals, we mogen elkaar zeer graag, maar we zijn niet aan het knikkeren."
Meer dan alleen botsen deed Merkel met de Amerikaanse president Donald Trump. Het overleg tussen Merkel en Trump liep voor geen meter, vertelt voormalig topadviseur van de president, John Bolton. Hij noemt het een "clash of personalities". "Trump had moeite met verschillende leiders van democratische landen, vooral met vrouwen."
Volgens Bolton wilde Trump het met Merkel alleen maar over het handelsoverschot van Duitsland hebben. "We hebben dezelfde discussie eindeloos vaak gevoerd. Het was als in de film Groundhog Day. Ik denk dat Merkel het op een gegeven moment gewoon zat was om naar Trump te luisteren. Dat was een probleem."
De moeizame relatie tussen Merkel en Trump werd treffend vastgelegd op deze foto van de onderhandelingen op de G7-top in juni 2018. Bolton, rechtsboven op de foto, vertelt wat er precies gaande was:
Een heel ander soort gecompliceerde relatie heeft Merkel met Vladimir Poetin. Haar wordt soms verweten dat ze hem niet hard genoeg aanpakt en dat ze de handelsrelatie met Rusland koste wat kost wil beschermen. "Merkel is Poetin-kritisch, maar niet vijandig tegenover Rusland", zo omschrijft Juncker de relatie.
Rutte wijst op het feit dat ze vorig jaar de Russische oppositieleider Navalny opving, toen hij was vergiftigd. "Met Navalny is zij heel ver gegaan. Terecht hoor, vind ik. Hoe zij voor hem is opgekomen gaat ver. Maar helemaal doorslaan en zeggen: 'daarom verbreek ik de relatie met Rusland', dat is niet in het belang van Europa."
Bolton neemt het Merkel wel kwalijk dat ze de relatie met Rusland soms belangrijker lijkt te vinden dan die met Amerika, bijvoorbeeld bij de aanleg van de Duits-Russische gaspijpleiding Nord Stream 2. "Duitsland heeft na de Tweede Wereldoorlog en de Koude Oorlog enorm geprofiteerd van de aanwezigheid van een sterke NAVO. Ze zouden daarom moeten investeren in hun defensie. In plaats daarvan hebben ze geïnvesteerd in het opbouwen van een handelsrelatie met Rusland. Daarom is Nord Stream 2 ook zo ergerlijk."
Als je de geïnterviewden vraagt wat ze van Merkel persoonlijk vinden, volgt vooral veel lof. Zelfs van Trump-adviseur Bolton: "Ik vond haar heel professioneel, direct, gefocust op haar doel. Ze had de touwtjes in handen."
Rutte heeft veel van haar geleerd, vertelt hij, zoals hoe belangrijk dossierkennis is. "Dat heb ik echt van haar afgekeken. Bij sommige onderwerpen moet je alles weten, tot in de diepste details. Ik had dat op een gegeven moment in de discussies over het coronafonds. Dan helpt je dat, want dan heb je een voorsprong op de collega-regeringschefs. Niet op haar, want zij kent ook alle details. Je hebt nooit een voorsprong op Merkel."
Juncker vertelt over de momenten dat ze met elkaar in de clinch lagen, vooral als Merkel volgens hem weer eens te lang wilde nadenken en ze daardoor de boel vertraagde. Maar uiteindelijk konden ze heel goed met elkaar, zegt hij, en waardeert hij vooral haar humor. Eén bepaalde vaardigheid in het bijzonder: "De mooiste momenten met haar heb ik beleefd als ze mensen imiteerde. Dat kan ze echt heel goed. Wie ze het beste na kan doen? Dat blijft ons geheim."
