Gevechtsvliegtuigen van het Volksbevrijdingsleger laten zich steeds nadrukkelijker zien in het luchtruim rond Taiwan, de wateren rond het de facto onafhankelijke eiland zijn het toneel voor de Chinese marine. Ook de economische druk wordt langzaam opgevoerd, meest recent met een Taiwanese ananasban. Hoe de volgende stap van Peking richting Taiwan eruit zal zien, is ongewis. Duidelijk is wel dat Peking ongeduldig begint te worden.
Tot begin jaren '90 werd de propagandamegafoon in Xiamen, volgens China 's werelds grootste, gebruikt om propagandaboodschappen naar de Taiwanezen over te brengen. De door Taiwan bestuurde Kinmeneilanden zijn er met het blote oog zichtbaar. Nu is de volumeknop omlaag gedraaid en fungeert de luidspreker alleen nog als museumstuk: Peking grijpt naar zwaardere middelen om haar intenties duidelijk te maken aan de Taiwanezen. Alleen in april al vlogen er zeker honderd Chinese militaire vliegtuigen de Taiwanese luchtverdedigingszone in. Vliegdekschip de Liaoning, vergezeld met een vijftal escorteschepen, voerde recentelijk oefeningen uit in de wateren rond Taiwan.
Exercities die volgens Peking in de toekomst 'op reguliere basis' zullen plaatsvinden om 'de soevereiniteit' veilig te stellen. "Taiwan is onze provincie, en moet bevrijd worden", zegt een gepensioneerde bezoeker van een herdenkingspark op het Dadengeiland, eind jaren '40 de plek voor de laatste grote stuiptrekking in de Chinese burgeroorlog. De nationalisten van de Kuomintang legden het af tegen de communisten, maar hielden stand op Kinmen. "Als Taiwan de onafhankelijkheid uitroept, komen onze troepen onmiddellijk in actie", zwaait de pensionado met zijn vinger.
Dreiging tastbaarder
De dreiging van zo'n gewapend conflict rond Taiwan is er al decennialang. Maar lange tijd was die niet zo tastbaar, als nu. "Het gevaar is duidelijk aanwezig", zegt Robert Blackwill, verbonden aan de Council on Foreign Relations. "Ik denk dat de kans klein is dat China binnen afzienbare tijd geweld zal gebruiken tegen Taiwan, maar helemaal zeker kun je daar natuurlijk niet van zijn," aldus Blackwill. Hij werkte meerdere scenario's uit voor zo'n militair ingrijpen. Een bezetting van verschillende door Taiwan geclaimde eilandjes, het afknijpen van de aanvoerroutes naar Taiwan over zee of, in het uiterste geval, een volledige invasie.
"Een Chinese bezetting van de Prataseilanden zou Taiwan in theorie kunnen intimideren", zegt Philip Zelikow, die meeschreef aan de scenario's. "Maar het is waarschijnlijker dat in zo'n geval alle alarmbellen afgaan. Zowel in Taiwan, als ver daarbuiten." In het tweede scenario zou China politieagent gaan spelen op zee. "Op die manier zou het bijvoorbeeld wapenleveranties tegen kunnen houden", zegt Zelikow. "Men zou kunnen zeggen: dit schip moet aanmeren op het Chinese vasteland, waar de lading dan eerst door de douane moet."
De ananasboeren zelf denken verschillend over de strijd tussen China en Taiwan:
De ananasboeren en -handelaren zijn vooral gevestigd in het midden en zuiden van Taiwan, een regio die overwegend stemt op de naar onafhankelijkheid neigende democraten. "Er is niemand in Peking die denkt dat Taiwan zal toegeven op het moment dat er geen ananassen meer worden toegelaten op het Chinese vasteland", zegt hoogleraar Chen Xiancai, gevraagd of de ananasban een poging is die achterban van president Tsai Ing-wen te intimideren. Chen bestudeert Taiwan en de Democratische Progressieve Partij (DPP) vanuit de Chinese havenstad Xiamen, waar hij het Taiwan Research Institute leidt. "Tegelijkertijd moeten we constateren dat de relatie op dit moment niet goed is. Als dat wel zo is, kan je het misschien makkelijker tolereren als er problemen optreden."
De relatie is in de afgelopen decennia niet zo slecht geweest, als nu.
Door een georkestreerde campagne wist Taiwan de verliezen voor de ananasindustrie goeddeels ongedaan te maken. Ook kochten landen als Australië, Japan en Singapore extra Taiwanese ananassen in. "Taiwan heeft het tij rap gekeerd", constateert Taiwankenner Gerrit van der Wees van de George Washington University Elliott School of International Affairs over de ananasruzie. Hij verwacht dat China vast zal blijven houden aan een strategie waarin het Taiwan enerzijds economisch dichter naar zich zal toe proberen trekken, de "militaire knuppel" anderzijds.
Hoewel China zich laatste maanden nadrukkelijker laat zien, denkt hoogleraar Chen dat een volledige invasie nog ver weg is. "De relatie is in de afgelopen decennia niet zo slecht geweest, als nu", zegt Chen, tevens adviseur van de Chinese overheid. De Amerikaanse topadmiraal Philip Davidson waarschuwde onlangs in de Senaat dat zo'n volledige invasie "binnen zes jaar" zou kunnen plaatsvinden. "De reden waarom de partijtop nog niet is overgegaan tot geweld is omdat de Taiwanese bevolking uiteindelijk Chinese landgenoten betreft", zegt Chen. "De prijs is te hoog, er zullen veel mensen om het leven komen." Het is niet ondenkbaar dat de Amerikanen Taiwan bij zo'n invasie te hulp zouden schieten.
Partijbaas Xi Jinping zei eerder het 'probleem Taiwan' niet door te willen schuiven naar een volgende generatie en heeft een hereniging met geweld nooit willen uitsluiten. "Iets wat veel Chinezen op internetfora graag zouden willen zien", zegt Chen. Dat er in Taiwan anders naar gekeken wordt, deert hen niet. Het merendeel van de bevolking op het eiland beschouwt zichzelf als Taiwanees, en houdt het liefst vast aan de huidige de facto zelfstandigheid. Chen, die geenszins afwijkt van officiële overheidsstandpunten: "de publieke opinie in Taiwan is beïnvloed door Taiwanese media, die het Chinese vasteland slecht afschilderen."
Beijing voert de druk op
De beste verdediging voor Taiwan is misschien nog wel de wederzijdse afhankelijkheid. Het eiland is afhankelijk van China voor economische groei, maar andersom geldt dat evenzeer: de hoogontwikkelde chipindustrie op Taiwan is de kransslagader van de Chinese techbedrijven. "Daarom denk ik dat ze zichzelf vrij diep in het vlees zouden snijden als China iets substantiëlers doet dan wat er nu al gebeurt in de ADIZ", zegt Taiwankenner Van der Wees, refererende naar de Taiwanese luchtverdedigingszone. "Hoe je het ook wendt of keert, China is afhankelijk van Taiwan en van Taiwanese bedrijven die in China produceren."
Duidelijk is wel dat Beijing de druk tracht op te voeren om door een strategie van dwang en intimidatie de Taiwanese president Tsai Ing-wen in de hoek te drukken. "We wachten al 70 jaar op vredige hereniging", refereert de Chinese Taiwanprof Chen naar het moment dat de communisten de Volksrepubliek China stichtten. "Als je geen oorlog wil, maar een vredige oplossing niet realistisch is zal je dus ergens tussen die twee scenario's in moeten gaan zitten." Tsai, die begin vorig jaar voor vier jaar werd herkozen, houdt voet bij stuk en hoopt Taiwan een meer volwaardig lid van de internationale gemeenschap te maken.
Toen The Economist Taiwan afgelopen week op de voorpagina neerzette als "De gevaarlijkste plek op Aarde" schreef Tsai in een reactie op haar Facebookpagina dat de Chinese militaire expansiedrift in de regio indruist tegen China's zelfbenoemde "vreedzame opkomst", aldus de Taiwanese president. "Taiwan staat in de frontlinie van de democratie. Zolang het Taiwanese volk verenigd blijft, kunnen we de uitdagingen van autoritaire expansie het hoofd bieden", stelde ze verder. "We zullen niet buigen voor druk."
