Geen dichtgetimmerd regeerakkoord, een andere bestuursstijl, herstel van vertrouwen: het zijn zomaar wat thema's die in het eindverslag van informateur Tjeenk Willink een belangrijke rol spelen. Hij overhandigde zijn verslag nu aan Tweede Kamervoorzitter Bergkamp.
De 79-jarige Tjeenk Willink sprak de afgelopen weken met alle fractievoorzitters in de Tweede Kamer. Nieuw is dat de samenvattingen van die gesprekken openbaar zijn gemaakt. Dat hadden PVV-fractievoorzitter Wilders en Eerdmans van JA21 begin deze maand in een motie bedongen. Alleen Forum voor Democratie en 50Plus stemden tegen.
De belangrijkste punten uit het eindverslag van Tjeenk Willink op een rij:
1. Uit de 'impasse'
Een van de opdrachten aan Tjeenk Willink was om uit te zoeken of er genoeg vertrouwen is tussen partijen om "een weg uit de impasse" te vinden. Een impasse die volgens de informateur begin deze maand is ontstaan, nadat in het debat over 'positie Omtzigt, functie elders' een motie van afkeuring tegen VVD-premier Rutte was aangenomen.
Volgens Tjeenk Willink zit de vertrouwensbreuk diep. Uit de gespreksverslagen blijkt dat bijvoorbeeld Partij voor de Dieren-fractievoorzitter Ouwehand "niet positief gestemd is" over de vraag of het wantrouwen kan worden weggenomen. En bij GroenLinks is er "iets geknapt" op dat punt. "GroenLinks ziet niet hoe dat opgelost kan worden."
Tjeenk Willink denkt dat onder meer "een gemeenschappelijke aanpak van grote problemen" kan bijdragen aan het herstel van het onderlinge vertrouwen. De meeste fractievoorzitters benadrukken het belang van zo'n gezamenlijke aanpak, zegt hij. Het opvangen van de gevolgen van de coronacrisis heeft daarbij prioriteit.
2. Dualisme en vertrouwen
Maar dat is niet de enige manier om het beschadigde vertrouwen te herstellen, aldus de informateur. Er moet meer dualisme komen, ofwel: een duidelijker scheiding tussen kabinet en parlement.
Nu zijn die twee te veel "verknoopt", ziet Tjeenk Willink. Dat de controleur (de Tweede Kamer) afhankelijk is van informatie van de gecontroleerde (het kabinet) "gaat ten koste van de systematische controle op de uitvoering en de effecten van beleid en wetgeving op de burger".
De informateur komt met allerlei voorstellen om parlement en bestuur weer los te weken en het vertrouwen te herstellen, ook dat van de burger in de overheid. Zo moet de overheid zich volgens hem minder opstellen als manager van een bedrijf "met de burger als klant en kostenpost".
Tjeenk Willink vindt verder dat meer dualisme en een open bestuursstijl een andere invulling van het premierschap eisen. Daarover heeft hij ook met Mark Rutte gesproken. "Hij heeft aangegeven daarover na te denken en aangekondigd zijn gedachten op korte termijn naar voren te zullen brengen."
3. Geen ellenlang regeerakkoord
De "verknoping" tussen kabinet en Kamer gaat verder, zegt Tjeenk Willink. Ook lange, gedetailleerde regeerakkoorden dragen daar volgens hem aan bij. De informateur zegt de behoefte aan zo'n uitgebreid akkoord enerzijds wel te begrijpen, omdat kabinetten zich daarmee bijvoorbeeld kunnen verzekeren van een meerderheid in de Tweede Kamer.
Maar dat komt de parlementaire controle en het politieke debat niet ten goede, schrijft Tjeenk Willink. "Uitgebreid wekelijks coalitieoverleg op maandagochtend accentueert die verknoping."
Tjeenk Willink oppert daarom een andere volgorde in het vervolg van deze kabinetsformatie: niet eerst bedenken welke partijen willen samenwerken, maar beginnen bij de inhoud. Hij stelt voor om in Tweede Kamerdebatten te inventariseren welke problemen als eerste moeten worden opgelost en hoe dat zou kunnen.
"Op basis van die debatten kan duidelijk worden welke partijen aan de oplossingen voor de geïnventariseerde problemen willen bijdragen en mogelijk een coalitie willen vormen." Het coalitieakkoord kan dan beperkt blijven tot oplossingen op hoofdlijnen.
4. Wie met wie?
Over de 'poppetjes' wil Tjeenk Willink het nog niet al te veel hebben. "Uitdrukkelijk wordt in de komende fase van de formatie niet de vraag 'wie met wie' vooropgesteld", zo schrijft hij in zijn eindverslag. Maar in zijn gesprekken met de fractievoorzitters is het wel degelijk gegaan over eventuele samenwerkingen.
Zo willen de fractievoorzitters van VVD, D66, CDA, SP, PvdA, GroenLinks, Volt, Denk en Bij1 niet samenwerken met de PVV en Forum voor Democratie. De aanvoerders van Volt, Denk en Bij1 sluiten daarbij ook JA21 uit.
Met VVD-fractievoorzitter en huidig (demissionair) premier Rutte willen de PVV, SP en Bij1 niet samenwerken. De fractievoorzitters van de Partij voor de Dieren, Denk en BBB vinden zo'n samenwerking met "de VVD van Mark Rutte" niet geloofwaardig. Het komt erop neer dat de meeste partijen in de Tweede Kamer Rutte in dit stadium niet uitsluiten als premier.
