'Vaccineer zo snel mogelijk ook in armere landen om mutaties te voorkomen'
Na een trage start komt het Nederlandse vaccinatieprogramma op stoom met nu zo'n 4,8 miljoen gezette prikken. Maar wereldwijd gaat het veel langzamer, vooral in lage-inkomenslanden. Experts waarschuwen dat dit voor alle wereldburgers een risico vormt, ook voor mensen die al volledig zijn ingeënt.
"Met deze trend verhogen we de kans op nieuwe en gevaarlijkere virusvarianten", zegt veldepidemioloog en microbioloog Amrish Baidjoe. "Die mutaties zouden de vaccins van nu deels kunnen omzeilen en dus ook weer bij ons kunnen toeslaan. In dat geval zijn we weer terug bij af. Daarom is het in het belang van alle landen om te zorgen dat de vaccins snel, maar ook globaal beschikbaar komen."
Vaccins doneren
De inenting van landen met een lager inkomen is afhankelijk van het Covax-programma. Via die samenwerking zijn inmiddels ruim 40 miljoen doses verscheept naar 118 deelnemende landen. Het gaat om donaties van landen met overschotten. Die voorraden worden in samenwerking met de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) en hulporganisatie Gavi afgeleverd.
De Covax-doelen zijn vastgesteld voordat de vaccins er waren; tegenslagen zijn niet ingecalculeerd.
De doelstelling van Covax is dat eind dit jaar minstens 20 procent van de bevolking van de betreffende landen is gevaccineerd tegen covid-19. In dat tempo bereiken de meeste Afrikaanse landen naar schatting pas eind 2022 of begin 2023 een wijdverbreide vaccinatiegraad.
Als we zo doorgaan duurt het zelfs tot eind 2024 voordat iedereen is geprikt, betoogt onder andere IC-baas Diederik Gommers vandaag in een opiniestuk in de Volkskrant. Zo'n scenario is volgens epidemiologen en de WHO onwenselijk, omdat de komst van nieuwe mutanten in de tussentijd niet kan worden uitgesloten. Vooral omdat in landen als India en Brazilië het aantal besmettingen en doden tot recordhoogtes is gestegen. En hoe meer besmettingen, hoe groter de kans dat er zorgwekkende varianten opduiken.
Vertraging
Bovendien worden de Covax-doelstellingen volgens The Guardian nu al niet gehaald. Van het AstraZeneca-vaccin is tot nu toe een vijfde van de geschatte leveringen werkelijkheid geworden, schrijft de krant.
"De Covax-doelen zijn vastgesteld voordat de vaccins er waren; tegenslagen zijn niet ingecalculeerd", zegt Baidjoe. "En de belofte was dat landen doneren zodra ze hun risicogroepen hadden gevaccineerd, dat gebeurt nu erg beperkt. En zoals je ook in Nederland kunt zien is de grillige levering ervan een wereldwijd probleem."
In oktober kwamen India en Zuid-Afrika met een radicale oplossing: hef vanwege de pandemie tijdelijk de patenten op coronavaccins op. Anders blijven de armere landen met lege handen achter en is de kans op gevaarlijke varianten groter, beargumenteren de initiatiefnemers.
Als je ziet wat voor regie en coördinatie nodig is, dan lijkt het patent vrijgeven mij geen goed plan.
Zij pleiten ervoor het intellectueel eigendom op het recept en de productiemethode tijdelijk te laten vervallen, zodat deze openlijk gedeeld kunnen worden met de wereld. In dat geval kan iedereen ermee aan de slag en komen er mogelijk ook nieuwe innovaties in het vaccin. Zo kan de productie van vaccins fors worden opgeschroefd, betogen de landen.
Het plan, de TRIPS waiver genoemd, wordt gesteund door tientallen landen, vooral met een laag of middeninkomen. De EU, VS en het Verenigd Koninkrijk zijn bijvoorbeeld tegen. Vandaag en volgende week staat het onderwerp weer op de agenda bij de Wereldhandelsorganisatie (WTO).
'Versnipperde aanpak'
In een recent gepubliceerd Kamerstuk noemde het kabinet het een illusie dat dit plan de vaccinproductie verhoogt. Het gaat om zeer complexe productieprocessen die niet zomaar gereproduceerd kunnen worden, staat in de brief. Het zou de farmaceuten ook juist belemmeren weer te investeren in nieuwe innovaties.
Ook hoogleraar duurzame zorg en innovatie Cornelis Boersma vindt TRIPS geen goed idee. Het leidt volgens hem tot een versnipperde aanpak en mogelijke gezondheidsrisico's. "Als je ziet wat voor regie en coördinatie voor de productie en implementatie van een vaccin nodig is, dan lijkt het me geen goed plan. Een ander tegenargument is dat de farmaceuten nu al samenwerken met concurrenten."
Volgens Boersma tonen de vaccinproducenten al dat ze bereid zijn om armere landen te helpen. Bijvoorbeeld door het hanteren van lagere prijzen voor vaccins dan voor de Westerse landen. AstraZeneca heeft ook toegezegd geen winst te willen maken op hun vaccin, zolang de pandemie duurt.
'Geen liefdadigheidsinstelling'
Maar volgens epidemioloog Baidjoe is dat vooral symbolisch. De vrees voor het tijdelijk loslaten van patenten laat volgens hem een systeemprobleem zien. "Farmaceuten zijn geen liefdadigheidsinstellingen, het is business en hun lobby is groot. Het zijn vooral de rijke landen tegen de armere landen in de TRIPS-discussie en dat laat zien dat het er ook om gaat bepaalde markten beter te beschermen."
Los van de vraag wat de eerlijkste of beste oplossing is: zowel Baidjoe als Boersma denkt dat het TRIPS-plan weinig kans van slagen heeft.
