De eerste Covax-vaccins voor de armste landen zijn binnen

• Elles van Gelder

  correspondent Afrika

Landen die niet genoeg geld hebben om mee te doen in de wereldwijde race om coronavaccins, kunnen eindelijk een begin maken met het inenten van een deel van hun zorgpersoneel. Ghana is het eerste land ter wereld dat vandaag een levering coronavaccins kreeg uit het Covax-programma.

Covax is een initiatief van onder meer de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) en de internationale organisatie Gavi en is erop gericht dat landen gelijke toegang hebben tot vaccins. 92 landen krijgen via Covax vaccins gedoneerd. En in veel van die landen is dit vooralsnog de enige manier waarop ze vaccins in handen kunnen krijgen.

Op het vliegveld van de Ghanese hoofdstad Accra kwamen vanochtend 600.000 doses van het AstraZeneca-vaccin aan en beginnen ze volgende week dinsdag met inenten.

Dozen met vaccins arriveren op de luchthaven van Accra:

Ook de tweede levering van corona-vaccins gaat naar West-Afrika. Vrijdag wordt die in Ivoorkust verwacht, waar ze ook vlak na het weekend de eerste prik gaan zetten.

De Covax-organisatie heeft de VN-kinderrechtenorganisatie Unicef gevraagd om samen met lokale autoriteiten vaccinatieprogramma's uit te rollen in 92 lage-inkomenslanden over de hele wereld. "Wij zijn de grootste afnemers van vaccins ter wereld", zegt Sabine de Jong van Unicef Nederland. "Jaarlijks verspreiden we al twee miljard vaccins tegen onder meer polio en mazelen."

Daarmee heeft Unicef de ervaring en het netwerk om de coronavaccins te verspreiden. De organisatie helpt met het trainen van zorgverleners en het vormgeven van vaccinatievoorlichtingscampagnes. De Jong: "Het inenten met het coronavaccin zelf gebeurt in al bestaande gezondheidscentra. En waar dat niet kan, zetten we mobiele teams in. Die brachten voor ons al polio- en mazelenvaccins in koelboxen over bergen en hangbruggen om iedereen te bereiken."

Logistiek klaar

Dat de eerste Covax-vaccins deze week naar twee Afrikaanse landen gaan, heeft er volgens De Jong mee te maken dat in die landen de logistiek klaar is. Ook hebben Ghana en Ivoorkust zelf aangegeven snel hulp te willen.

Het Covax-programma was er in beginsel op gericht om wereldwijd gelijke toegang tot vaccins te creëren. Alle deelnemende landen, rijk en arm, zouden sneller en goedkoper aan grotere hoeveelheden vaccins kunnen komen, als er collectief zou worden ingekocht via Covax. Maar in de praktijk kozen rijke westerse landen ervoor om op eigen houtje alvast in te kopen. Ze gingen bovendien vaccins hamsteren waardoor Covax tegen deze landen moet opboksen in de run op vaccins.

WHO-chef Tedros Adhanom Ghebreyesus zei deze week dat rijkere landen Covax in de weg staan door contracten af te sluiten met farmaceuten die de overeenkomsten met Covax ondermijnen. "Dit gaat niet om liefdadigheid. Als we de pandemie niet overal beëindigen, stopt het nergens."

Ongelijkheid

De ongelijkheid die juist voorkomen had moeten worden met het Covax-initiatief tekent zich zeer duidelijk af. Tot nu toe zijn er volgens de Wereldgezondheidsorganisatie wereldwijd ruim 210 miljoen vaccinaties gegeven. Tachtig procent ervan werd uitgedeeld in slechts tien landen.

Ondertussen blijft Covax voor veel arme landen dus de enige hoop op toegang tot de vaccins. Het doel van Covax is om de komende zes maanden 3 procent van de bevolking in de deelnemende landen in te enten. Een percentage dat nogal wat rijke landen al gehaald hebben of binnenkort zullen bereiken. Het Covax-programma wil tegen het einde van het jaar 2,3 miljard doses leveren, waarmee 20 procent van de bevolking kan worden gevaccineerd.

"Dat betekent niet dat we in ieder land 20 procent van de bevolking vaccineren", legt De Jong van Unicef uit. "We vaccineren eerst de zorgverleners en de meest kwetsbaren in de samenleving. Als een land meer zorgverleners heeft krijgen ze meer vaccins."

Het is dus in ieder geval lang niet genoeg voor zogenaamde groepsimmuniteit. Dat kan in niet-westerse landen nog jaren duren.

Helft voor Afrika

46 van de 92 lage-inkomenslanden die nu gratis vaccins krijgen via Covax liggen op het Afrikaanse continent. De Afrikaanse Unie is ook bezig om vaccins in te kopen voor de lidstaten en zou er 670 miljoen hebben veiliggesteld, waarvan 270 miljoen voor dit jaar. Ook zij hopen de komende weken vaccinatieprogramma's uit te kunnen rollen.

Een aantal Afrikaanse landen is ondertussen al begonnen met vaccineren buiten Covax om. Zuid-Afrika zette vorige week de eerste prik met het Janssen-vaccin en Zimbabwe deed dat deze week met het Chinese Sinopharm.