Kritische ombudsman in Polen moet vertrekken: 'Burgers verliezen hun bescherming'

• Chiem Balduk

  Redacteur online

Hij was jarenlang een van de meest invloedrijke tegenstanders van de conservatieve regering: de Poolse ombudsman Adam Bodnar. Hij procedeerde tegen anti-lhbti-maatregelen, inperking van het abortusrecht en strafmaatregelen voor kritische rechters. Maar er komt een einde aan het werk van de kritische mensenrechtenadvocaat: het hooggerechtshof bepaalde vanochtend dat hij uit zijn functie wordt gezet.

De zaak maakt veel los in Polen. Oud-premier en voormalig voorzitter van de Europese Raad Donald Tusk zegt dat met het ontslag van Bodnar het land nog meer in handen komt van de regerende rechts-conservatieve partij Recht en Rechtvaardigheid (PiS). "Dit is geen aanval op de ombudsman, dit is een aanval op alle burgers", twitterde Tusk deze week. Ook de Eurocommissaris voor Waarden en Transparantie houdt de kwestie in de gaten.

Het zit zo: de ambtstermijn van Bodnar verliep al afgelopen najaar, maar zijn voorgestelde opvolger werd meermaals afgekeurd door het parlement. De Sejm, het lagerhuis dat in handen is van PiS, weigerde in te stemmen met zijn voorgestelde opvolger. Bodnar kon daarom aanblijven.

Een groep PiS-politici was het daar niet mee eens en probeerde de 'demissionaire' ombudsman via het Constitutioneel Hof uit zijn ambt te zetten. De rechters gaven hun gelijk: het "illegitieme" aanblijven van Bodnar is in strijd met de grondwet. Binnen drie maanden moet hij zijn kantoor hebben verlaten.

"De uitslag was te voorspellen, want de rechters van het Hof zijn meermaals bekritiseerd om hun gebrek aan onafhankelijkheid", zei Bodnar terneergeslagen in een gesprek met de NOS voorafgaand aan de uitspraak. "Daarnaast schoven PiS-politici niet onder stoelen of banken dat ik dankzij deze procedure eindelijk kan worden vervangen."

Bodnar vreest dat de bescherming van minderheidsgroepen na zijn vertrek op de tocht komt te staan. Hij gaat ervan uit dat de Poolse regering hem wil vervangen voor een ja-knikker, die zich niet kritisch zal opstellen ten opzichte van controversiële wetgeving.

Lhbti-vrije zones

Bodnar is zich ervan bewust dat hij door de regering als een sta-in-de-weg wordt gezien. De afgelopen jaren werd er meermaals gekort op zijn budget, maar hij ging er juist harder van werken. "Als mijn werk verdwijnt, wordt burgers elementaire bescherming ontzegd."

Zo verzette de ombudsman zich de afgelopen jaren tegen tientallen Poolse gemeenten die zogeheten lhbti-vrije zones instelden. Met zulke wetgeving verklaarden lokale overheden dat er in hun gemeenten geen ruimte was voor "de verspreiding van lhbti-ideologie", bijvoorbeeld door seksuele voorlichting op school. Ook wist Bodnar lokale verboden op gay prides te voorkomen.

Daarnaast kwam hij op voor de rechten van gehandicapten, onteigende boeren en pro-abortusdemonstranten die door oproeragenten te hardhandig zouden zijn aangepakt. Zijn laatste overwinning behaalde hij deze week nog: de overname van mediabedrijf Polska Press door een staatsoliebedrijf werd door de rechtbank opgeschort, na zorgen van Bodnar over de aantasting van de persvrijheid.

PiS-politici vinden dat de ombudsman zijn taakopvatting daarmee veel te breed heeft opgevat en verwijten hem oppositie te bedrijven.

Eindelijk vervangen

Afgelopen week werd hij verhoord door het Constitutioneel Hof. "Het was een interessante ervaring: ik was in een rechtszaal waarbij ik de enige verdediger van de grondwet was", vertelt Bodnar.

De consequenties van zijn vertrek zullen groot zijn, verwacht Bodnar. "De Polen verliezen een belangrijk mechanisme om hun grondrechten te beschermen. Daarnaast zal mijn opvolger lopende kwesties, zoals de overname van Polska Press, in het voordeel van de regering kunnen afhandelen."

De Senaat, waar de oppositie de meerderheid heeft, schaarde zich gisteravond achter Bodnar. In een motie sprak die zich uit tegen pogingen hem uit zijn functie te ontzetten. In zijn dankwoord riep de ombudsman de senatoren op de onafhankelijkheid van zijn functie te waarborgen. "De grondwet is niet dood zolang we ervoor vechten."

Bodnar bereidt zich intussen voor op een rol achter de schermen. Hij richt zich op zijn baan als universitair docent rechten aan de SWPS Universiteit in Warschau, maar wordt ook actief als adviseur van allerlei burgerrechtenbewegingen. "Er zijn nog veel Poolse ngo's die kunnen procederen tegen de staat, dus de mensenrechten zijn nog niet verloren in Polen."