De nieuwe politieke kaart van Nederland: 'Kloof tussen centrum en periferie groeit'
De Tweede Kamerverkiezingen hebben volgens de voorlopige uitslagen de meeste winst opgeleverd voor de VVD, D66, Forum voor Democratie, JA21 en Volt. CDA, PVV, GroenLinks, 50Plus en de SP zijn de grootste verliezers.
Waar zijn de verschuivingen nu het opvallendst? Waar heeft links de meeste kiezers verloren en hoe verspreiden de rechtsere partijen zich nu over Nederland? Met verkiezingsgeograaf Josse de Voogd zoomen we verder in op deze verkiezingsuitslagen.
Op onderstaande kaart zijn de uitslagen te vinden van de Tweede Kamerverkiezingen 2021. (Voor appgebruikers: klik op de afbeelding om de uitslagen te bekijken):
Op de uitslagenkaart is een groeiende kloof te zien tussen wat De Voogd 'het centrum' van Nederland noemt en de 'periferie', de gemeenten aan de randen van Nederland.
"Het centrum is grofweg de driehoek Amsterdam - Utrecht - Den Haag. Daar wonen veel hogeropgeleiden en doen D66 en Volt het goed. In regio's buiten deze zone winnen vooral de rechts-populistische partijen", zegt De Voogd.
Die tweedeling geldt ook als je kijkt naar de winsten en verliezen. De verliezen van GroenLinks en SP rond Amsterdam, Utrecht en Den Haag worden gecompenseerd door winsten voor progressieve partijen zoals D66, Volt, Partij voor de Dieren en BIJ1.
In andere gebieden is juist sprake van een ruk naar rechts. Opgeteld gaan VVD, CDA, PVV, Forum en de kleinere rechtse partijen er daar op vooruit. Met de nuance dat het wel steeds lastiger wordt om te spreken over links en rechts.
"Deze verschuiving is niet uniek voor Nederland en weerspiegelt een patroon dat in verschillende landen steeds dominanter wordt. Het gaat om een tegenstelling tussen de hoogopgeleide mobiele mensen die profiteren van globalisering en de gewortelde mensen die minder profiteren van globalisering", zegt De Voogd.
Afbeelding links: hoe donkerder de kleur hoe groter de aanhang van rechtse partijen ten opzichte van de vorige verkiezingen. Afbeelding rechts: de verschuiving van links-progressief naar rechtse partijen ten opzichte van de vorige verkiezingen:
Forum voor Democratie krijgt in de huidige prognose zes zetels bij. De winst zit hem bij die partij vooral in het noordoosten van Nederland. "De grootste klappers maakt Forum in Noordoost-Friesland en in de Limburgse mijnstreek. Daarmee verschuift haar zwaartepunt. In 2017 was de partij vooral sterk in het westen van Nederland, in relatief welvarende middenklassegemeenten", zegt De Voogd.
De partij JA21 deed het juist goed in de gebieden waar Forum voor Democratie in 2017 al goed scoorde. Het gaat dan om middenklassegemeenten in het westen, in het bijzonder in ondernemersgemeenten zoals Volendam en het Westland.
Bekijk hieronder het percentage stemmen voor Forum voor Democratie in 2017 en 2021 en nieuwkomer JA21:
BIJ1, een andere nieuwkomer in de Tweede Kamer, leunt sterk op kiezers in Amsterdam. Dat was in 2017 ook zo toen ze onder de naam Artikel 1 meededen. Toch is juist in Amsterdam de groei deze keer relatief gezien beperkt.
"De winst is nu vooral groot in andere studentensteden. Waar de partij in Amsterdam ongeveer 2,5 keer zo groot lijkt te worden als de vorige keer, gaat het in Utrecht om een verzesvoudiging en in Wageningen zelfs een vertwaalfvoudiging", zegt De Voogd.
Nieuwkomer Volt doet het goed in steden en randgemeenten met veel hogeropgeleiden waar ook D66 sterk vertegenwoordigd is. "In een diagonaal door het midden van het land en bijvoorbeeld in en om Eindhoven en Groningen."
De BoerBurgerBeweging scoort over het algemeen goed in plattelandsgebieden waar het CDA van oudsher al groot is, met een nadruk op het noorden en oosten. Vooral in een ruime kring van plattelandsgemeenten rond Deventer, waar lijsttrekker Caroline van der Plas woont, zijn de scores opvallend hoog, en de verliezen voor het CDA groot.
Bekijk hieronder het percentage stemmen dat de nieuwkomers hebben gehaald:
Ook bij de PvdA zien we een dergelijk regionaal effect. In Limburg boekt de partij een opvallende winst: het zogenaamde 'Ploumen-effect', noemt De Voogd het. De lijsttrekker is opgegroeid in Maastricht.
De VVD wint zetels, maar verliest in haar traditionele bolwerken, vooral in Noord-Holland, Utrecht en het noordelijke deel van Zuid-Holland. Winst is er in het oosten en vooral het zuiden. "Het gaat daar om het van oudsher katholieke deel van Nederland, waar mede als gevolg van de ontkerkelijking de VVD het CDA steeds verder verdringt."
