De Fransen hebben de reputatie vaak te demonstreren, maar rond corona uiten ze hun onvrede heel anders. Namelijk via de rechtbank. Sinds het begin van de epidemie zijn massaal aanklachten ingediend, tegen ziekenhuizen, overheidsinstanties en ook ministers.
Het Openbaar Ministerie heeft in totaal 328 aanklachten binnengekregen. "Daarvan hebben we er tot nu toe 253 in behandeling genomen. Die worden onderzocht", laat het parket weten. "Het gaat onder meer om beschuldigingen van doodslag en het in gevaar brengen van mensenlevens."
Die klachten komen onder meer van particulieren, politiemensen en zorgverleners. Zij beschuldigen bijvoorbeeld ziekenhuizen of hun superieuren ervan geen goede hulp te hebben geboden tegen corona. In veel gevallen gaat het om het tekort aan mondkapjes tijdens de eerste coronagolf.
Clara Bouaziz is één van de Fransen die een aanklacht indiende. Haar vader overleed vorig jaar nadat hij besmet raakte met corona. Ze denkt dat het ziekenhuis hem bewust niet behandelde:
Een andere serie aanklachten is gericht tegen de Franse regering. Die moeten worden ingediend bij het speciale Hof van Justitie, dat als enige mag onderzoeken of ministers strafbare feiten hebben begaan. "Bij ons zijn 153 klachten binnengekomen, waarvan we er 14 onderzoeken", zegt een woordvoerder van het Hof tegen Nieuwsuur.
De aanklachten richten zich op Edouard Philippe, die premier was tijdens de eerste coronagolf, en op de toenmalige en de huidige ministers van Volksgezondheid, Agnes Buzyn en Olivier Véran. Op verscheidene ministeries is in het kader van dat onderzoek ook al huiszoeking verricht. Bij Véran werd ook thuis huiszoeking gedaan.
'Fransen zien zorg als kwestie van veiligheid'
Dat de Fransen voor de justitiële weg kiezen, is niet nieuw, zegt socioloog Henri Bergeron. Hij is gespecialiseerd in volksgezondheidsbeleid en publiceerde ook al over de coronacrisis. "Er zijn eerder gezondheidsschandalen in Frankrijk geweest en steeds kiezen slachtoffers er dan voor om naar de rechter te stappen."
Volgens hem heeft dat een politiek-culturele oorzaak. "In Frankrijk werpt de rijksoverheid zich traditioneel op als de énige die gaat over de bescherming van de volksgezondheid van de Fransen. Dat heet hier 'sécurité sanitaire': het gaat om de veiligheid van mensen."
"Dat schept veel verwachtingen en het kan leiden tot veel teleurstellingen, zeker bij een crisis als deze. Een virus is ongrijpbaar, je weet nooit hoe het zich ontwikkelt, een fout is snel gemaakt. En slachtoffers wijzen dan naar de regering als schuldige, want die roept steeds: wíj zijn verantwoordelijk voor jullie gezondheid."
Als de regering om bewijzen wordt gevraagd dat het virus een groot risico vormt in restaurants, horen we niets.
Advocaat Fabrice di Vizio denkt dat er nog een andere reden speelt. Mensen zouden angst hebben de straat op te gaan en daarom vooral de juridische weg bewandelen. "Veel mensen hebben het gevoel dat het gevaarlijk is geworden om nog te demonstreren. De Franse politie treedt sinds de Gele Hesjes keihard op. Zelfs Amnesty International heeft kritiek op de Franse repressie geleverd."
Di Vizio is gespecialiseerd in gezondheidszaken. Hij vertegenwoordigt rond corona een slachtoffervereniging met huisartsen, zorgverleners en restauranthouders. "In de horeca snappen ze niet waarom alles gesloten is of welk nut de avondklok heeft. Als de regering om bewijzen wordt gevraagd dat het virus een groot risico vormt in restaurants, horen we niets."
"In totaal zijn dat meer dan 2.000 cliënten die via hun organisaties of alleen als particulier naar justitie zijn gestapt. Ik verwacht zeker dat het tot veroordelingen gaat komen. De tijden zijn veranderd. Politici wordt niet meer de hand boven het hoofd gehouden."
Straffen onzeker
Toch is het aantal veroordeelde Franse ministers door het Hof van Justitie uiterst beperkt. In 2019 kreeg een ex-minister van justitie een voorwaardelijke celstraf wegens fraude. In 2016 werd Christine Lagarde, de huidige voorzitter van de ECB, schuldig bevonden aan 'achteloosheid' in een zaak, zonder daarvoor gestraft te worden.
Socioloog Bergeron is mede daarom afwachtend over de honderden aanklachten. "Het is nog maar zeer de vraag of ministers ook echt strafrechtelijk iets te verwijten valt rond corona."
De diverse justitiële onderzoeken zullen hoe dan ook niet direct tot rechtszaken leiden. Zowel het Openbaar Ministerie als het Hof van Justitie laten weten dat op z'n vroegst pas volgend jaar conclusies worden getrokken: seponeren of vervolgen.
