'Avondklokzaak Viruswaarheid is rechtsstaat in optima forma'

• Ivo Landman

  redacteur Online

Een vonnis over de avondklok, daarna een hoger beroep van de Staat, een spoedappèl én een wrakingsverzoek van actiegroep Viruswaarheid. Allemaal binnen een paar uur tijd. Veel mensen zullen licht verbijsterd hebben toegekeken naar wat zich afspeelde in de Haagse rechtbank en bij het hof vandaag.

Voorman Willem Engel van Viruswaarheid sprak van "een flinke opsteker" nadat de voorzieningenrechter had bepaald dat de avondklok opgeheven moest worden. En zijn broer Jan Engel zei te hopen dat mensen nu denken: "'Het waren toch wappies?' Maar duidelijk is nu dat we toch een punt hebben."

Vrijdag wordt de zaak inhoudelijk behandeld. Tot die tijd blijft de avondklok in ieder geval van kracht, bepaalde het hof vanavond in een spoedappèl.

Op straat zorgen de ontwikkelingen van vandaag bij sommige mensen voor verwarring:

Of de uitspraak de mening over de actiegroep echt heeft veranderd, hangt wel af van wie je het vraagt, denkt de Utrechtse hoogleraar sociale psychologie Kees van den Bos, tevens hoogleraar empirische rechtswetenschap.

"Voor mensen die een heel positief beeld hebben van Viruswaarheid zal het niet veel veranderen, en voor mensen die een heel negatief beeld hebben ook niet. Het zou kunnen dat mensen die wat gematigder zijn, of die niet zo over Viruswaarheid hebben nagedacht, hierdoor wat positiever zijn."

Maar de meeste mensen willen vooral duidelijkheid, stelt Van den Bos. "De overgrote meerderheid van de mensen houdt zich aan de regels. Het zijn angstige tijden voor veel mensen. Hoe gaat het met de ontwikkeling van het virus, met de Britse variant, met de vaccins? In onzekere tijden hebben mensen behoefte aan duidelijkheid, heldere adviezen van het OMT en duidelijke maatregelen van de regering. Deze verwarring over de avondklok werkt dan als een soort stoorzender, en die verstoring kan bij die mensen dan ook negatieve reacties oproepen."

Wat mensen er ook van vinden, juridisch heeft Viruswaarheid wel een punt, legt Adriaan Wierenga uit. Toen de avondklok van kracht werd in januari, betoogde de noodrechtspecialist aan de Rijksuniversiteit Groningen al dat de rechtsgrond om de maatregel in te voeren wankel was.

"De regering maakte gebruik van de Wet buitengewone bevoegdheden burgerlijk gezag omdat er sprake zou zijn van bijzondere spoedeisendheid. Maar vervolgens nam de regering wel de tijd om steun van de meerderheid van de Kamer te zoeken. Daar zit een discrepantie."

Dat Viruswaarheid dat door de rechter heeft laten toetsen, vindt Wierenga een goede zaak. "Het maakt niet uit welke club dat doet, het is altijd goed dat burgers en wetenschappers het beleid van de overheid kritisch volgen. Dat is het mooie aan deze rechtszaak, dit is de rechtsstaat in optima forma."

Scherp houden

Ook Tim Reeskens, socioloog aan de Tilburg University, vindt dat een gezonde democratie bewegingen zoals Viruswaarheid wel kan gebruiken om de overheid scherp te houden. "Je ziet ook bij kritische bewegingen als die van het Red Team (een club kritische deskundigen op coronagebied, red.) en Maurice de Hond dat premier Rutte zijn mening daarover gaandeweg heeft bijgesteld. Hij heeft ze zelfs genoemd bij het nemen van sommige maatregelen. Dat geeft die clubs een vorm van gelegitimeerde macht."

Reeskens betwijfelt wel of de gewonnen rechtszaak iets aan de status van Viruswaarheid zal veranderen. "Ze zullen nu niet meteen worden omarmd door de regering. Het Red Team en Maurice de Hond gaat het om het maatschappelijk belang. Viruswaarheid gaat het vooral om de individuele vrijheid en het openen van de samenleving, niet zozeer om de volksgezondheid."

Bekijk hier de dag samengevat in twee minuten: