Rond 60 procent effectiviteit, werken vaccins AstraZeneca en Janssen goed genoeg?

• Carmen Dorlo

  redacteur Online

Veel vaccinnieuws vandaag: niet alleen is het AstraZeneca-vaccin als derde vaccin tegen het coronavirus goedgekeurd, ook kwam er meer informatie naar buiten over het Janssen-vaccin. Dat is nog niet goedgekeurd. Van beide vaccins valt op dat de effectiviteit lager is dan de eerder toegelaten vaccins: AstraZeneca heeft volgens grote studies een effectiviteit van 60 procent, Janssen claimt een bescherming van 66 procent. Bij Pfizer en Moderna is het ruim 90 procent. De cijfers roepen de vraag op: zijn de 'nieuwe' vaccins wel effectief genoeg?

Op sociale media reageert een aantal mensen sceptisch op de relatief lage effectiviteit. Ook zijn er mensen die zich afvragen waarom ze niet mogen kiezen welke vaccin ze krijgen.

Volgens meerdere deskundigen maakt de lagere effectiviteit niet veel uit. "Een effectiviteit van rond de 60 procent betekent dat je rond de 60 procent van de ziektegevallen kunt voorkomen. Dat is toch een behoorlijke slok op een borrel", zegt immunoloog Cécile van Els.

Ook epidemiologen Alma Tostmann en Frits Rosendaal en vaccinoloog Ben van der Zeijst vinden het nieuws over de AstraZeneca- en Janssen-vaccins goed nieuws, ook al zijn ze minder effectief dan die van Pfizer en Moderna. "Deze vaccins lijken misschien tweede keus, maar bij beide is het volledige verhaal belangrijk. Zo beschermt AstraZeneca wel 85 tot 100 procent tegen ernstige ziekte door covid-19", zegt Van der Zeijst.

Ook Janssen beschermt - blijkt uit voorlopige data van het bedrijf - voor 85 procent tegen ernstige ziekte en voor 100 procent tegen ziekenhuisopnames. Dat wordt al na één prik behaald, in tegenstelling tot de andere vaccins; daar zijn twee prikken nodig. "Dat is veel handiger en sneller en dat percentage halen Pfizer en Moderna waarschijnlijk niet na één prik", zegt Rosendaal.

Groot effect

De vaccins gaan een groot effect op de epidemie hebben, zegt Rosendaal. "Uiteindelijk wil je het inmiddels zo bekende R-getal omlaag krijgen." Dat is het reproductiegetal van het virus, dat aangeeft hoe snel het zich verspreidt. Inmiddels wordt het basale R-getal van corona geschat op rond de 2: dat betekent dat één iemand twee mensen besmet. Door alle coronamaatregelen werd de 'effectieve R' op 8 januari geschat op 0,93. "Van een maatregel als een avondklok wordt verwacht dat het R-getal met 0,13 omlaag gaat, dat is toch veel en veel lager dan wat deze vaccins kunnen bereiken."

Je kunt naar twee dingen kijken bij de effectiviteit van een vaccin: naar de werkzaamheid op individueel niveau en de effectiviteit op de groepsimmuniteit. "Op individueel niveau is een effectiviteit van 60 of 66 procent natuurlijk minder goed: iedereen wil nu zijn of haar oma laten vaccineren en 100 procent beschermen. Maar ik kijk liever naar het grote geheel en dat is hierbij wel positief", zegt Tostmann. "Als ongeveer 60 procent, verdeeld over het hele land, immuun is tegen het coronavirus, heb je geen grote uitbraken meer. Misschien kleine uitbraakjes, maar je hebt voldoende mensen beschermd om grootschalige verspreiding te voorkomen."

Daarnaast gaat het niet alleen om de effectiviteit, ook de immunogeniciteit zegt iets, zegt immunoloog Van Els. "Dat getal laat zien of je immuniteit opwekt met een vaccin. Als dat gebeurt, is het vaccin aangeslagen en reageert je afweer. Zo train je je immuniteit en verweert je lichaam zich sneller bij een besmetting met het coronavirus."

Bij 99 procent van de proefpersonen die zijn gevaccineerd met het AstraZeneca-vaccin werden neutraliserende antistoffen gevonden. Ook bij het Janssen-vaccin wijzen voorlopige data op een hoog percentage dat antistoffen ontwikkelde: tussen de 82 en 94 procent. "Dat is goed nieuws. Je immuunsysteem staat dan 1-0 voor."

Ook is de verspreiding van het virus lager bij het AstraZeneca-vaccin. Tostmann: "Als een vaccin heel goed werkt tegen transmissie, is dat ook een grote plus."

Andere vaccins voor ouderen?

Bij het AstraZeneca-vaccin zijn er op sociale media ook zorgen over de kleine hoeveelheid gegevens die beschikbaar is over de bescherming voor 55-plussers. Volgens de deskundigen zijn die zorgen niet nodig. "Het zou raar zijn als een vaccin tot 55 jaar werkt en dan na 55 jaar opeens niet meer. Daar zijn geen aanwijzingen voor", zegt Frits Rosendaal. "De reden dat er geen gegevens zijn, heeft ermee te maken dat er te weinig 55-plussers meededen aan het onderzoek. Niet met het vaccin."

Toch kan het tekort aan gegevens reden zijn om de vaccinatiestrategie aan te passen en ouderen een ander vaccin te geven, waarvan effectiviteit wel is bewezen. "Misschien moet je kiezen voor Pfizer of Moderna bij ouderen", zegt Rosendaal.

Ook Van der Zeijst denkt dat de kwetsbare groepen beter niet de vaccins van Janssen of AstraZeneca kunnen krijgen, als die keuze er is. "Maar waarschijnlijk krijgen de 65-plussers deze vaccins niet eens, omdat we in Nederland alleen rna-vaccins willen gebruiken bij ouderen." De vaccins van AstraZeneca en Janssen zijn juist gebaseerd op de zogeheten vector-technologie.

Wat het verschil is en hoe de vaccins jou straks kunnen beschermen, zie je in de video:

Volgens Tostmann is het überhaupt een goed idee om de vaccins met een lagere effectiviteit in te zetten om de verspreiding van het virus tegen te gaan, en de vaccins met een hogere effectiviteit te gebruiken voor individuele bescherming. "Maar de kwetsbaren wil je wel zo snel mogelijk beschermd hebben."

Eigenlijk maken we het veel te ingewikkeld, zegt Rosendaal. "Het belangrijkste is dat we zo veel mogelijk mensen zo snel mogelijk vaccineren."

Immunoloog Van Els zegt ook dat de focus vooral op de snelheid van vaccineren moet liggen. "Ik ben een optimist, dus dat gaat goedkomen. Maar ik ben ook een realist. En dat betekent dat ik zie dat we in een pandemie zitten en dat daardoor ieder effectief vaccin welkom is."