Wel een avondklok, maar overdag gewoon op pad naar het werk. Hoe kan dat?

• Joram Bolle

Verbazing tijdens het debat in de Tweede Kamer: waarom wil het kabinet dat mensen 's avonds thuisblijven, maar is het een minder groot probleem als ze overdag wel de deur uit gaan naar hun werk? Moeten er geen strengere maatregelen komen zodat het thuiswerken beter wordt nageleefd, vroeg bijvoorbeeld de SP zich af.

Wie kijkt naar de rapportage van het RIVM over het aantal besmettingen, snapt die vraag. Van de besmettingen waarvan de mogelijke bron herleid kon worden, vond afgelopen week 16 procent plaats op de werkvloer.

In totaal raakten 3745 mensen op hun werk vermoedelijk besmet - een stijging ten opzichte van een week eerder. Dat betekent dat de werkvloer de categorie is die voor de meeste besmettingen zorgt, na besmettingen door huisgenoten, partners of kinderen en bezoek in de thuissituatie.

De linkse oppositie wil dat het kabinet meer maatregelen neemt om thuiswerken af te dwingen:

Het kabinet doet de dringende oproep om zoveel mogelijk thuis te werken. Volgens gedragsonderzoek van het RIVM wordt die oproep door 80 procent van de mensen die thuis kunnen werken nageleefd. Dat is 9 procentpunt hoger dan begin oktober.

Maar politieke partijen wijzen erop dat de praktijk ook een ander beeld laat zien. Het is drukker op de weg dan in maart tijdens de eerste lockdown en er zijn werkgevers die hun personeel verplichten naar kantoor te komen. Zelfs als thuiswerken gewoon mogelijk is.

Dat herkent ook vakbond FNV, die sinds december bijna vierhonderd meldingen kreeg van werknemers over het niet naleven van de coronaregels op het werk en over werkgevers die hun personeel verplicht op kantoor willen hebben. Het gaat dan bijvoorbeeld over iemand die administratief werk doet en van de baas niet thuis mag werken omdat de kinderen dan voor overlast voor de werknemer zouden zorgen.

Ook kreeg het FNV meldingen van winkelpersoneel dat ondanks de sluiting van winkels toch verplicht wordt naar het werk te komen om andere klusjes uit te voeren. Daarbij zou dan niet voldoende afstand gehouden worden en raakt personeel besmet.

De Inspectie Sociale Zaken en Werkgelegenheid ziet toe op correcte naleving van de richtlijnen van het RIVM op de werkvloer. Ook zij krijgen telefoontjes van werknemers die door hun baas worden verplicht naar hun werk te komen. Op de bijna 8000 meldingen die de Inspectie kreeg over corona gingen er 666 over een kantoorplicht, zegt een woordvoerder.

'Geen juridisch haakje'

Probleem: de Inspectie kan niks met die meldingen. "Er is juridisch geen haakje om hier op te handhaven", klinkt het. Een werkgever mag een werknemer opleggen waar het werk uitgevoerd moet worden; of dat thuis is, of op kantoor.

Vicevoorzitter Kitty Jong van FNV vindt dat daar iets aan moet gebeuren: "Er geldt op dit moment alleen een dringend advies om thuis te werken, maar het is naïef om te denken dat werkgevers zich daaraan houden. Voor allerlei andere zaken kunnen er ook noodwetten gemaakt worden, waarom niet hiervoor?" Ze pleit bijvoorbeeld voor een recht op thuiswerken, iets wat D66 en GroenLinks ook wettelijk willen regelen.

60 onderzoeken van de inspectie

Van de 666 meldingen die werknemers bij de Inspectie deden ging het merendeel om kantoorwerkzaamheden. De Inspectie heeft er zestig verder onderzocht. Dat zijn er zo weinig, omdat de Inspectie geen handvatten heeft om te handhaven op gedwongen kantoorwerk. In de gevallen waarbij de Inspectie wel optrad, ging het om meldingen waarbij op de werkvloer ook de coronaregels niet werden nageleefd.

In twee van de zestig gevallen werd uiteindelijk een overtreding geconstateerd. Maar dat was dan niet omdat de RIVM-richtlijnen waren overtreden, maar bijvoorbeeld omdat de werkgever een risico-evaluatie niet had ingevuld.

Premier Rutte wil geen thuiswerkplicht, zei hij vandaag in het debat:

In slechts twee andere gevallen heeft de Inspectie besloten een bedrijf tijdelijk te sluiten. Daar werden de coronaregels niet goed nageleefd. Dat ging overigens niet om bedrijven waar mensen thuis hadden kunnen werken; het betrof een tuinder en een bakkerij. Toen de werksituatie weer was verbeterd, respectievelijk binnen een paar uur en binnen een paar dagen, konden de bedrijven weer open.

In slechts een heel klein aantal gevallen is er door de inspectie een boete opgelegd als er regels aan de bedrijfslaars gelapt werden, maar "de Inspectie is er niet om boetes te geven", aldus een woordvoerder. Een boete wordt pas overwogen als allerlei andere maatregelen niet hebben gewerkt. Volgens de inspectie is zo'n 95 procent van alle bedrijven welwillend om de richtlijnen na te leven.

Volgens Kitty Jong van FNV speelt het probleem breder dan in kantoren of bij niet mogen thuiswerken: "De helft van de beroepsbevolking kán zijn werk niet thuis uitvoeren, bijvoorbeeld werknemers van supermarkten of distributiecentra. Daar maak ik me ernstig zorgen over. Werkgevers hebben wel allerlei protocollen bedacht, maar wij horen dat die amper worden nageleefd. Ik zeg het nu hard, maar het economisch belang prevaleert boven het welzijn van werknemers."