Al tientallen strafzaken na EncroChat-hack en het einde is nog niet in zicht
Een half jaar na de ontmanteling van de geheime berichtenservice EncroChat worden de gevolgen van de politieoperatie steeds duidelijker. De berichten spelen inmiddels een hoofdrol in tientallen strafzaken. Ook vandaag begint een grote rechtszaak waarin de onderschepte berichten als bewijs dienen.
Het proces is gericht tegen de groep rond de 'Haagse drugsbaron' Piet S., verdacht van drugshandel, witwassen en het omkopen van een douanier. Hoewel er jaren onderzoek naar hem is gedaan, was het EncroChat dat het laatste zetje gaf. Onderschepte berichten bevestigden voor de politie de vermoedens over zijn criminele praktijken. In september werd S. gearresteerd bij een internationale politieactie waar bijna duizend agenten aan meededen.
Deze zomer maakte de politie bekend dat medewerkers ruim twee maanden lang live kon meelezen met versleutelde berichten. In Nederland waren dat er zo'n 10.000, volgens de politie ging het voornamelijk om criminelen.
Het ging om berichten als deze:
De politie verwacht dat de berichten in 300 strafzaken een rol gaan spelen. Een tussenstand van het aantal onderzoeken en arrestaties willen politie en Openbaar Ministerie niet geven.
"Alleen al op ons kantoor hebben we twintig zaken lopen waarbij EncroChat een rol speelt", zegt de Amsterdamse advocaat Tony Boersma. "Zonder die berichten liepen de meeste verdachten waarschijnlijk nog vrij rond."
Martelkamer
De meest bizarre vondst dankzij EncroChat was ongetwijfeld de onderwereldgevangenis in Wouwse Plantage. Maar er waren meer opmerkelijke ontdekkingen. Brabanders met diplomatieke paspoorten van de Centraal Afrikaanse Republiek bijvoorbeeld, die miljoenen aan drugsgeld zouden hebben witgewassen door te investeren in Afrika. Een man uit Tilburg die ketels bouwde voor drugslabs. Of een motoragent die dossiers doorverkocht aan criminelen.
De politie stuitte ook op de grootste cocaïnewasserij ooit. Met chemicaliën kon cocaïnepasta, verborgen in steenkool, eruit gefilterd worden. Alleen deze zaak telt al bijna dertig verdachten. Dankzij de berichten kreeg de politie een direct inkijkje in hoe het financieren, opzetten en runnen van zo'n wasserij werkt.
In de Rotterdamse haven werden partijen cocaïne van soms duizenden kilo's tegelijk in beslag genomen. De politie was het al opgevallen dat er steeds meer gesmokkeld werd via de haven van Vlissingen. EncroChat bracht ook dit onderzoek in een stroomversnelling.
Het feit dat de politie hun berichten in handen heeft maakt criminelen nerveus, merken advocaten. "Mensen weten niet meer precies wat ze hebben besproken", zegt advocaat Gitte Stevens uit Roermond. Ook zij heeft meerdere EncroChat-zaken onder haar hoede. "Ze zijn zenuwachtig over wat de politie allemaal weet en of ze ergens een fout hebben gemaakt."
Opeens werd ook het geweld in de onderwereld een stuk zichtbaarder voor opsporingsdiensten. Zo leidden de berichten tot arrestaties voor de beschieting van een huis in Eindhoven, een explosief aan een voordeur in Zwolle en een mogelijk ontvoerings- en moordplan in Gouda. In die laatste zaak zag de politie foto's langs komen van semtex en een vuurwapen.
De grootste fout van criminelen is dat ze zich op EncroChat onbespied waanden, zegt Stevens. Ze communiceerden openlijk. "EncroChat is prachtig als je zegt: 'Ik zie je op de gebruikelijke plaats'. Dan weet de politie nog niets. Maar mensen schreven bijvoorbeeld: 'Ik tref je om acht uur bij de bouwmarkt'. Dan kwam de politie natuurlijk ook even kijken wie daar verscheen."
Technisch snufje
Hoe de hack precies is uitgevoerd, blijft onduidelijk. Zeker is dat Frankrijk met een technisch snufje de versleuteling heeft kunnen omzeilen en dat Nederland bij het onderzoek is aangehaakt. In het criminele milieu bestaat het vermoeden dat inlichtingendiensten betrokken waren en dat EncroChat al veel langer werd 'afgetapt'. De autoriteiten zeggen er niets over.
De actie leidde agenten ondertussen naar dorpjes als Kerkenveld, Willemsoord, Hoogmade, Eext en Sint Kruis. Zomaar wat plekken waar dit jaar crystal meth-labs zijn opgerold, keer op keer gevonden dankzij onderschepte EncroChat-berichten. En het leidde tot de arrestatie van opvallend veel Mexicanen, die in de labs aan het werk waren.
Ook de vermoedelijke top van criminele organisaties kwam in beeld. Zo pakte de politie Roger P. op, die niet alleen opdrachtgever zou zijn van de beruchte martelcontainers, maar ook verantwoordelijk wordt gehouden voor het organiseren van grote coketransporten.
Rechtmatig verkregen?
Zijn advocaat Jan-Hein Kuijpers betwist of het bewijs uit EncroChat-gesprekken wel rechtmatig verkregen is. Kantoorgenoot Tony Boersma heeft ook in meerdere zaken betoogd dat de overheid mogelijk te ver is gegaan door een "sleepnet" over het bedrijf uit te gooien.
"Als iemand uit een dorp van 39.000 inwoners wordt verdacht van een strafbaar feit, moet je zijn telefoon tappen en niet het hele dorp afluisteren." Toch gebeurde dat laatste bij de 39.000 EncroChat-gebruikers, stelt Boersma. Waar advocaten hoopvol spreken over een potentiële bom onder de zaak, beschouwt het Openbaar Ministerie hun verweer als een losse flodder.
Advocaat Gitte Stevens verwacht niet dat rechters in Nederland snel zullen zeggen dat de politie te ver is gegaan. "Ik denk dat je de meeste vraagtekens kunt plaatsen bij de identificatie van verdachten."
Want hoe weet je zeker dat een verdachte echt degene was die een bericht heeft verstuurd? Gebruikersnamen van EncroChat-telefoons zeggen nog niets over wie de werkelijke gebruiker van het toestel was, benadrukt Stevens. Telefoons gingen volgens haar soms van hand tot hand. En dus is aanvullend bewijs nodig om vast te stellen of de vermoedelijke gebruiker ook écht de gebruiker was op dat moment.
Iets waar de politie nog steeds volop mee bezig is. Daarnaast hebben de opsporingsdiensten ook komend jaar nog veel werk aan het napluizen van de twintig miljoen onderschepte berichten. Stevens: "De politie is voorlopig echt nog niet klaar met EncroChat."
NOS op 3 legde eerder uit hoe groot de buit uit de kraak van EncroChat was:
