Van 'intelligente' naar 'harde' lockdown: 'De rek bij ggz-patiënten is eruit'

• Erika de Joode

  redacteur Online

Waar Nederland sinds middernacht op slot zit, is de lockdown in Frankrijk vandaag juist opgeheven. De afgelopen zes weken moesten de Fransen binnen- en thuisblijven. En dat is niet zo goed bevallen, zegt correspondent Frank Renout op basis van gesprekken met medewerkers van twee onderzoeksbureaus. "De Fransen blijken er neerslachtig en ontevreden van geworden."

Bij de lockdown in het voorjaar overheerste nog een ander gevoel, zegt Renout in het NOS Radio 1 Journaal. "Toen hadden de Fransen het gevoel dat ze samen iets historisch meemaakten. Maar bij deze tweede lockdown was er veel onbegrip over de regels. Daardoor verdween het gevoel van saamhorigheid." Volgens onderzoeksinstituut Odoxa kampte ongeveer een derde van de Fransen de afgelopen periode met depressieve gevoelens.

Ook in Nederland wordt gewaarschuwd voor de invloed van de coronacrisis op onze mentale gezondheid. En ook hier is de situatie anders dan een paar maanden geleden, toen het gevoel van saamhorigheid leek op te leven en vanaf menig balkon applaus klonk voor zorgmedewerkers.

Alles is nu anders dan toen, zegt sociaal psycholoog Tom Postmes van de Rijksuniversiteit Groningen. "Toen hadden we te maken met een acute ramp, dan ontstaat een disaster response. Zorgmedewerkers zetten samen hun schouders eronder. Dat creëert verbondenheid, ook in de samenleving. Maar dat gevoel is nu weg."

In april spraken we Postmes ook al, toen we in de "intelligente" (of gedeeltelijke) lockdown zaten. Toen legde hij uit dat elke ramp drie fasen kent. Eerst houden veel mensen zich aan de regels omdat schrik overheerst, vervolgens wordt de situatie normaler en ontstaat ruimte voor gemopper, en in de derde fase laat een deel van de mensen de maatregelen los.

Waar veel mensen zich in april nog in de eerste fase bevonden, zijn we inmiddels opgeschoven naar fase drie, zegt de sociaal psycholoog. "Er is een groep die de regels heeft losgelaten en een groep die zich er nog aan houdt. Sommige mensen blijven angstig, andere denken - om uiteenlopende redenen - het kan wel weer. Dus krijg je verdeeldheid."

Financiële nood

Bij een deel van de bevolking leidt de harde lockdown tot een gevoel van opluchting, denkt Postmes. "Er is nu meer duidelijkheid over wat wel en niet mag en tot wanneer." Maar tegelijkertijd verwacht hij dat door de strenge maatregelen zeer nijpende situaties ontstaan. "Ik maak me zorgen om de mensen die weinig buffers hebben. Natuurlijk hebben veel mensen last van de lockdown, maar afstand houden en thuisblijven zijn op zich niet vermoeiend. Door thuis te blijven val je niet om. Je valt wél om als je in financiële nood terechtkomt."

Klaar mee

Ggz-instellingen zien ondertussen dat het aantal aanmeldingen dit jaar nu al hoger is dan in 2019, hoewel niet duidelijk is of dat te wijten is aan de coronacrisis. "Zorgverleners in de sector verwachten dat het aantal aanmeldingen nog verder zal oplopen", zegt Lea Jabbarian, psycholoog en bestuurslid van de sectie GGZ van het Nederlands Instituut van Psychologen. "Het kan zijn dat mensen die nu nog in de survivalmodus zitten zich later alsnog melden met klachten."

Vergeleken met de gedeeltelijke lockdown in het voorjaar is de rek bij patiënten er nu wel een beetje uit, ziet Jabbarian. "Hoewel ik bij sommige patiënten zie dat ze weerbaarheid hebben ontwikkeld - ze hebben geleerd hoe ze met aanscherpingen moeten omgaan - merk ik ook dat veel mensen er klaar mee zijn. Het gevoel van 'samen ertegenaan' neemt af."

Staatssecretaris Blokhuis liet gisteren weten dat ggz-behandelingen ondanks de lockdown fysiek kunnen blijven doorgaan:

Vooral mensen die al kwetsbaar waren, worden nu op de proef worden gesteld, zegt Jabbarian. "Denk aan mensen met angstklachten, patiënten die herstellen van een depressie of ouders met een huilbaby die even geen beroep meer kunnen doen op hun (schoon)ouders. Voor hen is dit olie op het vuur. Na driekwart jaar coronacrisis wordt een steeds groter beroep gedaan op hun uithoudingsvermogen. In het begin was dat anders. We're in this together, dachten we toen meer, we werden heel creatief."

Volgens Jabbarian biedt het vooruitzicht van vaccins wel een beetje perspectief, net als de lockdown-'einddatum' van 19 januari. "Maar we weten allemaal dat corona er dan nog steeds is. En de depressie en huilbaby ook. Dus ik probeer me met patiënten nu vooral te richten op de vraag: wat kan wél?"