Rechter gaat oordelen of 'Mr. Big'-methode mocht bij oplossen coldcasezaak
Een omstreden undercovermethode van de politie staat deze week opnieuw ter discussie. Het gaat om de Mr. Big-methode, waarbij agenten zich voordoen als criminelen om een verdachte een bekentenis te ontlokken.
De methode leidde in het verleden meermaals tot kritiek en is ook gebruikt in een coldcasezaak, die vanaf vandaag bij de rechtbank in Amsterdam wordt behandeld. Met de undercoveroperatie lukte het de politie om een achttien jaar oude moordzaak toch nog op te lossen.
Open kaart spelen
De methode wordt bij hoge uitzondering ingezet en verloopt volgens een vast patroon. De zogenaamde criminelen houden een verdachte voor dat hij voor hen mag werken en veel geld kan verdienen. Dan moet hij wel open kaart spelen over zijn verleden bij de grote baas van de organisatie (daarom de naam Mr. Big). Als de verdachte erin trapt, bekent hij dus tegenover een undercoveragent.
Het verweer van verdachten is achteraf vaak hetzelfde: ze voelden zich onder druk gezet en hebben een onzinverhaal opgehangen in de hoop makkelijk geld te kunnen verdienen.
Dat is in de coldcasezaak van vandaag niet anders, zegt advocaat Vito Shukrula, die de 50-jarige Ad K. bijstaat. "Er zijn gouden bergen beloofd aan een verslaafde man die niets had. Dan ben je in staat iets te bekennen wat je niet hebt gedaan."
Het Openbaar Ministerie zegt dat tijdens de undercoveractie de regels netjes zijn gevolgd en dat alle mogelijke risico's zijn meegewogen. Volgens het OM heeft de verdachte meerdere keren gezegd dat hij de moord heeft gepleegd en is er meer bewijs dan alleen de undercoveroperatie.
Twee zaken opnieuw
Eerder was ook de Hoge Raad al kritisch op het gebruik van de Mr. Big-methode. Het hoogste rechtsorgaan van Nederland bepaalde in 2019 dat twee andere moordzaken waarin het opsporingsmiddel is gebruikt, opnieuw behandeld moeten worden.
De raad vindt dat meer uitleg nodig is over hoe het undercovertraject is verlopen, zodat rechters kunnen toetsen of de verdachten inderdaad niet onder druk hebben verklaard. Eerder kregen zij jarenlange gevangenisstraffen.
Om het risico op een valse bekentenis te beperken, bepaalde de Hoge Raad ook dat de politie bij voorkeur geluids- of video-opnamen moet maken van de undercoveroperatie.
Hoogleraar strafrecht aan de Open Universiteit Sven Brinkhoff pleit voor meer openheid over de werkwijze van de politie, om te controleren of het bewijs rechtmatig is verkregen en betrouwbaar is. Heimelijke opnamen zijn een goed idee, vindt hij. "Het traject moet van minuut tot minuut worden bijgehouden. In Canada bijvoorbeeld is het heel gebruikelijk om alles op te nemen."
Lokkertje
Brinkhoff zegt dat het OM vooraf op papier moet zetten of de operatie wel 'past' bij de verdachte. Hij vindt het opsporingsmiddel bijvoorbeeld niet geschikt voor kwetsbare en makkelijk te beïnvloeden verdachten. "Als je met geld gaat strooien bij iemand die het niet breed heeft, kan dat net het lokkertje zijn om een valse bekentenis te doen."
Advocaat Shukrula noemt de zaak van vandaag een nieuwe 'testcase'. "De vraag is: heeft mijn cliënt uit vrije wil verklaard, of is hij onder druk gezet? De rechtbank zal moeten toetsen of aan alle huidige voorwaarden voor de Mr. Big-methode is voldaan."
Het Openbaar Ministerie: "Wij hebben er vertrouwen in dat de toegepaste inzet van undercoveragenten toelaatbaar is en voldoende betrouwbaar bewijs heeft opgeleverd."
