Europese Commissie: digitale platforms moeten nepnieuws onderdrukken
Platforms als Facebook en Google moeten harder optreden tegen nepnieuws, vindt de Europese Commissie. Commissaris Vera Jourova heeft een plan gepresenteerd dat een groot deel van de verantwoordelijkheid voor het tegengaan van nepnieuws bij de platforms legt.
Volgens Jourova is nepnieuws een gevaar voor de samenleving. "We kunnen het niet toestaan dat onze samenleving wordt gemanipuleerd. Er wordt in georganiseerd verband wantrouwen gezaaid en de democratische stabiliteit wordt ondermijnd. Het zou naïef zijn om dit toe te staan."
Het plan richt zich vooral op de systemen achter socialemediasites, de algoritmes. Die stuwen spectaculair nieuws vaak omhoog, ook als het niet waar is. Jourova wil dat websites hun algoritmes zo aanpassen dat dat minder gebeurt. Ook moeten onafhankelijke wetenschappers inzicht krijgen in de algoritmes. Verder hoopt Jourova afspraken te kunnen maken met adverteerders, zodat zij geen advertenties meer plaatsen op sites die bekendstaan om het plaatsen van nepnieuws.
Geen ministerie van de waarheid
Het aanpakken van nepnieuws is lastig voor de Europese Commissie. Brussel kan moeilijk zelf bepalen welk nieuws echt is en welk nieuws niet. Jourova stelt dat ze dat ook helemaal niet wil. "Wij willen geen ministerie van de waarheid creëren. De vrijheid van meningsuiting staat niet ter discussie. Ik zal me verzetten tegen iedere oplossing die daartegen ingaat."
Om toch te bepalen welke websites onbetrouwbaar zijn en dus gemeden moeten worden door adverteerders, komt Jourova met een ongemakkelijke oplossing. De techbedrijven zelf moeten dat doen. "We moeten mechanismen vinden voor platforms om de verantwoordelijkheid te nemen. Zij moeten bijhouden wie systematisch disinformatie verspreidt."
Volgens Judith Möller, disinformatie-onderzoeker aan de Universiteit van Amsterdam, wringt daar de schoen bij de plannen van de Commissie. "De platforms hebben helemaal niet de democratische legitimiteit om dat te doen. Ze zijn er zelf ook helemaal niet blij mee om die rol te krijgen. Welke beslissing ze ook nemen, ze laten altijd mensen teleurgesteld achter en die kunnen dan bij de platforms weggaan."
Alle macht
Bovendien zijn grote techbedrijven ook niet de juiste instellingen om zulke afwegingen te maken, stelt Möller. "Die bedrijven hebben ook een eigen politieke agenda. Ze maken nu niet alleen de straten van de publieke ruimte, maar ook de richtingaanwijzers en het navigatiesysteem. Ze krijgen zo alle macht in handen."
Jourova wil wel dat mensen het recht hebben om in beroep te gaan als een techbedrijf beslist dat een boodschap desinformatie bevat, maar vaak is dat volgens Möller niet de oplossing. "Als je wel gewoon je boodschap kunt plaatsen, maar die boodschap wordt vervolgens niet verder verspreid, dan heb je misschien niet eens door dat je geluid wordt onderdrukt. En je kunt je er ook moeilijk tegen verzetten. Er is wel vrijheid van meningsuiting, maar niet zoiets als het recht om gehoord te worden."
Twee jaar geleden kwam de Europese Commissie ook al met een plan om nepnieuws aan te pakken, toen onder leiding van de Nederlandse Madeleine de Cock Buning. Zij maakte afspraken met platforms als Facebook en Google, bijvoorbeeld dat nepprofielen zouden worden geweigerd. Maar die afspraken hebben maar beperkt effect gehad. Het probleem dat mensen veel desinformatie op platforms zien, is er nog steeds.
Ook dit keer is er nauw overleg met de techsector, al is de toon duidelijk anders. Jourova wil bijhouden of er de komende tijd minder nepnieuws wordt verspreid. Is dat niet zo, dan komt er wellicht alsnog strengere wetgeving. Maar de Commissie blijft vaag over hoe die wetgeving er dan moet uitzien.
