RIVM over vaccineren tegen covid-19: we zitten op het spoor dat het meevalt

• Francien Yntema

  Redacteur Wetenschap

Mogelijk is er minder dan een jaar nodig om het grootste deel van de Nederlandse bevolking te vaccineren tegen covid-19. Twee weken geleden zei het RIVM dat we het hele volgende jaar met de vaccins bezig zouden zijn. Vandaag nuanceert Hans van Vliet van het RIVM zijn uitspraak in een online bijpraatsessie voor journalisten.

Het kan meevallen of tegenvallen; die nuance viel volgens Van Vliet weg bij zijn uitspraak. "De orde van grootte klopt dus, maar we zitten nu op het spoor dat het gaat meevallen. Als we naar de planning kijken, dan wordt een deel van de vaccins in het derde kwartaal geleverd."

In dat scenario is het volgens de manager van het rijksvaccinatieprogramma mogelijk dat het grootse deel van de mensen die in aanmerking komen voor een coronavaccinatie voor het vierde kwartaal van 2021 al is ingeënt.

Vaccinaties in 2020 'niet waarschijnlijk'

Voordat we kunnen beginnen met vaccineren moeten er volgens het RIVM nog drie stappen worden gezet. Om te beginnen moet het Europees Medicijn Agentschap een vaccin goedkeuren. "Daarnaast heb je de vrijgifte van het vaccin", zegt Jaap van Delden, programmadirecteur vaccinatie covid-19 bij het RIVM. "Speciale laboratoria controleren of de kwaliteit van de vaccins goed genoeg is." Tot slot moet het vaccin geleverd worden.

"Zoals het er nu naar uitziet is het niet waarschijnlijk, maar ook zeker niet onmogelijk dat we dit jaar nog beginnen met vaccineren", vervolgt Van Delden. "We doen ontzettend ons best om zo snel mogelijk te starten, maar we hebben onvoldoende informatie om te zeggen of het dit jaar nog lukt of dat het begin volgend jaar wordt. Dat hangt echt van die drie stappen af."

Creativiteit nodig

Voor het zover is moeten er nog logistieke vraagstukken worden opgelost. Bewoners van verpleeghuizen hebben bijvoorbeeld als eerste recht op vaccins, maar hoe die bij hen terechtkomen ligt nog niet vast. Het BioNTech/Pfizer-vaccin dat het verst ontwikkeld is moet bij -70 graden Celsius worden bewaard, en na ontdooien is het nog maar vijf dagen bruikbaar.

Het probleem zit hem vooral in die vijf dagen, zegt Van Vliet. Hij onderzoekt nu of het vaccin ontdooid kan worden vervoerd en vervolgens snel kan worden geïnjecteerd. "Het zal enige creativiteit vragen, maar verpleeghuisbewoners zitten echt in een risicogroep, dus we geven ons niet snel gewonnen."

Groepsimmuniteit

Uiteindelijk moet iedere volwassen Nederlander gevaccineerd kunnen worden. Maar hoeveel procent van de bevolking zich moet laten inenten voordat er groepsimmuniteit ontstaat, is onduidelijk. De theorie is simpel, zegt Van Vliet "Als je kijkt naar hoe besmettelijk covid-19 is dan kun je een rekensom maken. Met een vaccin dat 100 procent beschermt zou je ongeveer 70 procent van de bevolking moeten vaccineren om groepsbescherming te krijgen."

Maar de praktijk is weerbarstig. "Dit is echt een vraagstuk in de categorie: ingewikkeld en niet te voorspellen. Het ene vaccin werkt misschien perfect in het voorkomen van transmissie, het andere doet dat een beetje. Gedrag speelt ook een rol en bovendien weten we nog niet hoe lang de immuniteit straks aanhoudt. Je kunt dus alleen hele grove schattingen maken."

Geheime locatie

Versoepelingen zitten er ook niet direct nadat we beginnen met vaccineren, verwacht Cécile van Els, immunoloog bij het RIVM en hoogleraar vaccinologie aan de Universiteit Utrecht. "Door te vaccineren bouw je een soort dijk van immuniteit op die het virus een gevoelige klap kan toebrengen. Maar dan moet je in de tussentijd niet ook de sluizen open zetten om het virus weer de kans te geven zich te verspreiden." Het lijkt Van Els dus logisch dat de maatregelen - afhankelijk van de situatie - maar heel langzaam worden afgebouwd.

Waar de vaccins straks worden opgeslagen is overigens geheim. "Ze worden goed beveiligd, want die vaccins zijn niet alleen waardevol, maar bij sommige groepen heersen er ook emoties over vaccineren. Dan helpt het als niet op de gevel staat dat er ergens vaccins liggen", aldus Van Delden.