Het Oxford-vaccin: minder werkzaam, maar ook veel goedkoper en beter beschikbaar

• Rinke van den Brink

  Redacteur gezondheidszorg

Het vaccin tegen SARS-CoV-2, dat door de Oxford University en farmaceut AstraZeneca is ontwikkeld, lijkt een grote bijdrage te gaan leveren aan de bestrijding van de coronapandemie. Weliswaar is de geclaimde werkzaamheid ervan met 90 procent iets lager dan de 95 procent effectiviteit die Pfizer/BioNTech en Moderna claimen, maar daar staan veel voordelen tegenover. De belangrijkste vragen over de vaccins tegen SARS-CoV-2:

Hoe zeker is het dat de drie vaccins hun geclaimde werkzaamheid ook waar maken in de praktijk?

Dat is nog niet met zekerheid te zeggen. Wat we weten over hun werkzaamheid is gebaseerd op persberichten. Van geen van de drie vaccins zijn de onderzoeksdata al beschikbaar voor beoordeling door vakgenoten.

Bij Pfizer/BioNTech gaat het om definitieve onderzoeksresultaten en een geclaimde werkzaamheid van 95 procent. Bij Moderna en het Oxford-vaccin gaat het om voorlopige resultaten van nog lopende onderzoeken. Moderna claimt 94,5 procent werkzaamheid.

Het AstraZeneca/Oxford-vaccin is op twee manieren getest. Van de ruim 23.000 onderzoeksdeelnemers kreeg de helft een placebo. Van de overige 11.636 onderzoeksdeelnemers kregen er 2.741 eerst een halve dosis van het vaccin en ten minste een maand later een volledige dosis. In die groep had het vaccin volgens de makers een werkzaamheid van 90 procent.

De resterende bijna 8.900 proefpersonen kregen twee volledige doseringen met minstens een maand ertussen. In die groep was de werkzaamheid van het vaccin 60 procent. Gemiddeld over de hele onderzoeksgroep en de twee verschillende doseringen samen leverde dat een werkzaamheid op van 70 procent. Het lijkt dus logisch dat het vaccin gebruikt gaat worden met halve, gevolgd door een hele dosis.

Tijdens een internationale persconferentie zei professor Andrew Pollard, de leider van de Oxford Vaccine Group, dat hij vandaag of morgen alle onderzoeksdata beschikbaar hoopt te stellen ter beoordeling.

Vaccins worden getest in grote, strikt gecontroleerde onderzoeken. Is er een garantie dat de resultaten in de praktijk hetzelfde uitpakken?

De werkzaamheid van een vaccin wordt vastgesteld in een grote trial met enkele tienduizenden deelnemers. In zo'n onderzoek blijkt hoe goed een kandidaat-vaccin werkt. Maar de werkzaamheid in zo'n onderzoekssituatie kan verschillen van de daadwerkelijke werkzaamheid, als mogelijk miljarden deelnemers worden gevaccineerd.

Van de vaccins van Pfizer/BioNTech, Moderna en AstraZeneca/Oxford University is volgens de ontwikkelaars in de trials nu een hoge werkzaamheid aangetoond. De praktijk zal moeten aantonen of in de echte wereld die effectiviteit inderdaad zo hoog zal zijn.

Als het Oxford-vaccin een lagere werkzaamheid heeft, waarom zou je het dan gebruiken?

Dit vaccin is niet ontwikkeld door een farmaceut, maar door een universiteit. De wetenschappers waren al enkele jaren bezig met het maken van een vaccintype dat gemakkelijk gebruikt kan worden voor een nieuw doel.

"We waren bezig met vaccins tegen de griep, tegen het Lassavirus en tegen MERS", zei professor Gilbert van de Universiteit van Oxford daar vandaag tijdens de persconferentie over. "Vooral die laatste was heel nuttig, omdat MERS ook een coronavirus is. Toen in januari de berichten kwamen over een ernstige longontsteking-achtige aandoening konden we snel schakelen."

Zodra het lukte om een potentieel vaccin tegen SARS-CoV-2 te maken, heeft de universiteit een farmaceutisch bedrijf gezocht dat op de voorwaarden van de universiteit mee wilde werken aan het op de markt brengen ervan.

"Wij hebben een partner gezocht die bij onze principes past", zei professor Louise Richardson, de vice-kanselier van de universiteit. "Die ervoor wilde zorgen dat het vaccin wereldwijd beschikbaar komt en wilde afzien van winst. Dat is AstraZeneca geworden."

Het vaccin komt dus beschikbaar voor een relatief lage prijs en wordt daardoor bereikbaar voor lage- en middeninkomenslanden. Volgens de BBC kost het Oxford-vaccin nog geen 3,50 euro per dosis. Pfizer/BioNTech zou ongeveer 16,50 euro vragen per dosis en Moderna zo'n 27,50 euro.

Zijn er behalve de prijs nog andere voordelen aan dit vaccin verbonden?

Volgens onderzoeksleider Sarah Gilbert gaat het Oxford-vaccin ook de verspreiding van het virus tegen, met name door mensen die geen ziektesymptomen hebben. "Ons vaccin werkt dus tegen ernstige covid-19, tegen de mildere variant van covid-19 en lijkt ook werkzaam bij asymptomatische besmettingen." Dat laatste zagen ze vooral in de subgroep die eerst een halve en later een volledige dosis van het vaccin kreeg. "Als dit inderdaad klopt en stand houdt, dan is dat heel goed nieuws", reageert RIVM-immunoloog Cécile van Els.

Het vaccin is minstens zes maanden houdbaar bij een temperatuur tussen de 2 en 8 graden Celsius, in een gewone koelkast dus. Dat maakt de logistiek een stuk eenvoudiger dan bij het Pfizer/BioNtech-vaccin, dat bij -70 graden Celsius bewaard moet worden en in een gewone koelkast maar een paar dagen houdbaar is.

Het vaccin van Moderna moet bij -20 graden Celsius bewaard en vervoerd worden, maar is wel dertig dagen houdbaar in een normale koelkast. Het toedienen van de vaccins wordt dankzij die betere houdbaarheid ook makkelijker met het Oxford-vaccin.

Bovendien heeft AstraZeneca een veel grotere productiecapaciteit opgetuigd dan de andere farmaceuten. AstraZeneca kan in eigen fabrieken in 2021 wereldwijd drie miljard doses van het vaccin maken en ook dit jaar al zo'n 200 miljoen doses leveren.

Verder heeft het bedrijf al samenwerkingsovereenkomsten gesloten met de grootste vaccinfabrikant ter wereld in India en grote fabrikanten in Rusland, Latijns-Amerika en Azië. Pfizer/BioNTech kan in 2021 1,3 miljard vaccins produceren en Moderna 500 miljoen doseringen.

Wat betekent dit voor ons in Nederland?

Nederland kan via de centrale Europese inkoop aanspraak maken op 11,7 tot 15,6 miljoen doseringen van het Oxford-vaccin. Het is niet te zeggen wanneer die precies beschikbaar komen en wie daarmee gevaccineerd gaan worden.

De veel eenvoudigere logistiek rond het Oxford-vaccin maakt dit vaccin waarschijnlijk geschikter om ouderen en kwetsbare groepen mee te vaccineren. Het vaccin kan gemakkelijk naar de mensen toe gebracht worden. Maar de onderzoekers kunnen nog niet zeggen hoe werkzaam dit vaccin juist bij ouderen is. Daarover zijn nog onvoldoende gegevens beschikbaar. Maar volgens onderzoeksleider Pollard lijken ouderen het vaccin wel beter te verdragen en dus minder last te hebben van (lichte) bijwerkingen.

Hoe lang bieden de vaccins bescherming?

Ook dat is niet te zeggen. De vaccins zijn simpelweg te nieuw om nu al onderzoeksgegevens te hebben over de duur van de bescherming die ze bieden. De bijwerkingen van het Oxford-vaccin bleken mild: hoofdpijn, vermoeidheid en pijn op de prikplek. Allemaal kortdurend.