Over het coronavirus gaan tal van complottheorieën rond. Sommige mensen zien een link met de uitrol van 5G, vertrouwen de intenties van Bill Gates niet of twijfelen of het virus überhaupt wel bestaat.
Onderzoeker Marc Tuters van de Universiteit van Amsterdam bracht samen met een team een aantal van deze complottheorieën in kaart. Door de verspreiding ervan te meten op Instagram, Telegram, TikTok en Youtube, ontdekten ze een flinke toename van het aantal geplaatste complotberichten tijdens de coronacrisis.
NOS op 3 maakte er de onderstaande video over en zocht uit waarom die complottheorieën juist tijdens corona zoveel gepost worden.
Vooral op het moment dat de coronamaatregelen strenger worden, ziet Tuters het aantal online geplaatste complotten wereldwijd toenemen. Zoals over de uitrol van 5G en de oorsprong van het coronavirus. Maar ook andere thema's, zoals QAnon en de deep state, komen veel voorbij.
Eeuwenoud
Een bekend fenomeen in tijden van crisis, blijkt als we verder terugkijken. Rond ingrijpende gebeurtenissen krijgen complottheorieën meer kans. Zo gingen ook tijdens de Spaanse Griep (1918) tal van complotten rond over de verspreiding van het virus. Toen waren volgens complotdenkers de Duitsers schuldig. Die zouden het virus met onderzeeboten voor de Amerikaanse kust hebben verspreid.
Deskundigen zeggen dat maatschappelijke onrust, onzekerheid en wantrouwen altijd al een goede voedingsbodem voor complotdenken zijn geweest. Maar in deze tijd speelt ook mee dat influencers en youtubers in korte tijd veel mensen bereiken met complotdenken. Zoals rapper Lange Frans, die in zijn podcast in gesprek ging met Janet Ossebaard. Zij kregen veel kritiek omdat ze fantaseerden over een aanslag op premier Rutte.
Tijdens corona gaan ook veel jongeren online op zoek naar complottheorieën, ziet jongerenwerker Bianca Boender. "Het offline leven van jonge mensen is ingeperkt, dus zijn ze meer online te vinden. Daar komen ze allemaal complotten tegen", aldus Boender.
Het wordt steeds moeilijker met die jongeren in gesprek te gaan, zegt ze. Ze komen met een eigen waarheid soms tegenover elkaar te staan. Het is voor haar reden om in oktober een online college op te zetten voor zo'n 100 jongerenwerkers over complotdenken.
Deskundigen benadrukken dat het op zich geen probleem hoeft te zijn als meer mensen zich verdiepen in complottheorieën. "Je kan complotdenkers namelijk ook zien als kritische burgers met vragen", zegt cultuursocioloog Stef Aupers van de KU Leuven. Ze zoeken antwoord op die vragen en komen dan allerlei bronnen tegen.
Maar het wordt een probleem als twijfel over de waarheid overgaat in fundamentalistisch geloof, zegt hij. En al helemaal als mensen daarnaar gaan handelen en daarbij bijvoorbeeld wetten overtreden, oproepen tot geweld of zelf geweld gebruiken. En die voorbeelden zijn er helaas ook: van het intimideren van politici in Den Haag tot een man die geïnspireerd door een complottheorie schietend een pizzatent in rende.
