Dit doet novitsjok, het gif dat in Navalny's lichaam werd gevonden

Vandaag maakte de Duitse regering bekend dat de Russische oppositieleider Aleksej Navalny toch is vergiftigd. In zijn lichaam troffen Duitse artsen sporen aan van het zenuwgif novitsjok. Maar wat is dat precies voor spul?

Novitsjok, letterlijk 'nieuwkomer' in het Russisch, is eigenlijk een verzamelnaam voor een bepaalde groep zenuwgassen. In de jaren 70 en 80 werd het in de toenmalige Sovjet-Unie als chemisch wapen ontwikkeld.

Welk type novitsjok er in het lichaam van Navalny werd gevonden, is nog niet duidelijk. Maar wat alle soorten novitsjok met elkaar gemeen hebben is dat ze erg gevaarlijk zijn.

"Je kunt het op verschillende manieren binnenkrijgen", legt toxicoloog Ruud Busker van TNO uit. "Door inademing, contact met de huid of door inname als het bijvoorbeeld in eten of drinken zit." Navalny zou volgens zijn woordvoerder niet goed zijn geworden na het drinken van een kop thee.

Als het gif eenmaal het lichaam binnen is getreden, is het erg agressief. "De verschijnselen kunnen divers zijn, wat onder andere afhankelijk is van hoe het is binnengekomen. Maar in de meeste gevallen raakt bij zulke stoffen het zenuwstelsel overprikkeld en uiteindelijk verlamd", zegt Busker. De ademhaling raakt belemmerd en uiteindelijk kan vergiftiging leiden tot hersenschade of de dood.

Volgens de artsen in Duitsland is Navalny inmiddels wel buiten levensgevaar. Maar het zal lang duren voordat hij hersteld is.

Meerdere slachtoffers

Navalny is niet het eerste slachtoffer van vergiftiging met novitsjok. Ook de Russische spion Sergej Skripal en zijn dochter werden in 2018 in het Engelse Salisbury vergiftigd. Ze overleefden dat ternauwernood. In het nabijgelegen Amesbury raakte ook een stel vergiftigd door het spul. De vrouw overleefde het niet.

Ook deze vergiftigingszaken trokken veel aandacht:

Na de vergiftigingen in Salisbury en Amesbury kwam de Organisatie voor het Verbod op Chemische Wapens (OPCW) in Den Haag in actie. Novitsjok werd op een lijst gezet van verboden stoffen. "Andere zenuwgassen stonden daar al op, ook mosterdgas. Door de 'familie van novitsjok-stoffen' ook op die lijst te zetten is het makkelijker om maatregelen te nemen", zegt Busker.

Onder strenge restricties mogen alleen laboratoria nu novitsjok in huis hebben voor wetenschappelijk onderzoek. Busker: "Dat is puur ter verdediging en om te onderzoeken wat de stof doet en hoe je slachtoffers van het gif kunt behandelen." TNO doet geen mededelingen over welke zenuwgassen zij in huis hebben voor wetenschappelijk onderzoek.

Wie kan novitsjok maken?

De kans dat iemand zelf novitsjok kan maken, is volgens Busker erg klein. "Dit soort stoffen zijn niet makkelijk te maken. De structuurformule en de bereidingswijze zijn niet breed bekend en relatief ingewikkeld. Veel ingewikkelder dan bijvoorbeeld mosterdgas."

Zelfs al zou iemand de kennis hebben, dan is het volgens Busker alsnog lastig om het buiten een laboratorium te maken: "Novitsjok is zeer giftig en daarom erg gevaarlijk. Dus als je niet heel voorzichtig handelt in de juiste omgeving, kan het goed misgaan."