Wetenschappers verbijsterd over minder Europese miljarden voor onderzoek

Wetenschappers in Nederland zijn ontzet dat de EU-leiders veel minder geld over hebben voor wetenschappelijk onderzoek dan eerder voorgesteld.

In het voorstel voor het coronaherstelfonds van de Europese Raad gaat 5 miljard euro in plaats van een eerder voorgestelde 13,5 miljard naar het Europese onderzoeksprogramma Horizon Europe. Daaruit wordt onderzoek gefinancierd op het terrein van gezondheidszorg, klimaat en voedsel. De 7,7 miljard euro die de Commissie extra aan onderzoek naar gezondheidszorg wilde uitgeven (bovenop 1,7 miljard), werd geschrapt.

In de meerjarenbegroting gaat het om 75,9 miljard euro in plaats van een eerder voorgestelde 80,9 miljard. Ook het Europarlement, dat over het voorstel vergadert, wil dat er meer geld gaat naar programma's voor onderzoek. Eerder noemden parlementariërs een bedrag van 120 miljard.

De wetenschappers zeggen dat juist de afgelopen maanden door de coronapandemie het belang van wetenschap is gebleken.

"Dat er zo snel nieuwe tests kwamen en vaccins versneld ontwikkeld worden, is allemaal te danken aan fundamenteel onderzoek", zegt Heino Falcke. Hij is hoogleraar astrodeeltjesfysica aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Samen met zijn groep kreeg hij het, mede dankzij Europees geld, voor elkaar om vorig jaar de eerste foto van een zwart gat te maken.

"In deze crisis blijkt dat we heel snel kunnen schakelen van fundamenteel naar toegepast onderzoek." Maar daar gaan decennia aan vooraf, zegt Falcke. "Het kost generaties om een ecosysteem van academische kennis op te bouwen. Dat moet je koesteren." Hij ervaart het verkleinde budget als een klap. "Het gaat niet om ons salaris, het gaat om het onderzoek, het ontwikkelen van nieuwe ideeën."

Zorgen

Europa gaat hiermee "drie stappen achteruit in een situatie waarin je een grote sprong vooruit zou willen zetten", zegt hoogleraar Neurowetenschap Eveline Crone van de Erasmus Universiteit Rotterdam en vice-voorzitter van de European Research Council (ERC).

"Ik heb zelf ERC-beurzen voor baanbrekend onderzoek gekregen die mijn leven hebben veranderd. Nu maak ik me vooral zorgen om jonge mensen. Het is sowieso al pittig om als jonge wetenschapper je hoofd boven water te houden. En dit zijn beurzen waarvan we weten dat Nederland er ontzettend succesvol in is."

Sinds 2007 kregen Nederlandse onderzoekers voor 1,6 miljard euro beurzen vanuit ERC. "Per hoofd van de bevolking scoort Nederland het hoogst van alle EU-landen, en het heeft dus veel te verliezen."

Alle gebieden

Van het Europese onderzoeksgeld kregen Nederlandse onderzoekers de afgelopen jaren zo'n 8 procent. Daardoor en doordat er volgens Commissie-onderzoek uit iedere geïnvesteerde euro zo'n 8,5 euro voortvloeit, zal het effect op Nederland groot zijn, is de verwachting.

Volgens Crone zal het lagere dan voorgestelde budget op alle wetenschapsgebieden gevoeld worden.

Groot verlies voor samenleving

De Vereniging van Universiteiten (VSNU), Nederlandse Federatie van Universitair Medische Centra (NFU) en Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW), reageren gezamenlijk op het besluit van de EU-leiders. Wetenschappers zijn diep teleurgesteld in de uitkomst van de onderhandelingen en noemen de begroting een groot verlies voor de samenleving.

De academische wereld vraagt zich af hoe uitdagingen, bijvoorbeeld de coronacrisis en de groene transitie, opgelost kunnen worden zonder extra geld voor fundamenteel onderzoek. "De wetenschap kan de overheid en burgers sneller de kennis aanreiken voor een antwoord op nieuwe (ook onverwachte) vraagstukken als zij structureel vernieuwend onderzoek kan blijven doen", staat in de reactie.