Zonder eindexamen je diploma, in Frankrijk gebeurde dat eerder

• Laura Steenbeeke

  redacteur Binnenland

Het was een historische beslissing afgelopen week: geen landelijke eindexamens dit jaar. Nederlandse scholieren zullen dit jaar op basis van hun schoolexamens hun papiertje moeten halen. Het roept direct de vraag op: welke gevolgen gaat dit hebben? Zullen scholieren makkelijker of juist moeilijker doorstromen naar het vervolgonderwijs?

We zullen het pas over een tijd weten. Het afgelasten van de eindexamens zal voor de meeste scholieren toch een enorme domper zijn: niet met z'n allen ploeteren door examenbundels, zwoegen in de gymzaal en geen officiële afsluiting van je middelbare-schoolcarrière. Maar onderzoek van the Institute for the Study of Labor (IZA) in Bonn laat zien dat een vergelijkbare beslissing in het verleden ook positieve effecten had op de betrokken jongeren.

Want ook in Frankrijk zijn de eindexamens een keer afgelast. Het is 1968 en een golf van studentenprotesten gaat over de wereld. Ze protesteren tegen de maatschappij van toen: de machtsverhoudingen, klassendiscriminatie en het ouderwetse onderwijssysteem. Al snel slaat het protest over van studenten op arbeiders en in korte tijd ligt heel Frankrijk plat.

Het leidt ertoe dat de eindexamens op de middelbare scholen dat jaar, in Frankrijk het baccalauréat genoemd, niet doorgaan. Normaliter bestaat dat eindexamen uit mondelinge en theoretische toetsen, verspreid over meerdere dagen, waarmee scholieren toegang tot de universiteit krijgen. Maar door de onrust worden er in 1968 alleen twee mondelinge toetsen afgenomen bij de eindexamenleerlingen.

Dat jaar halen dertig procent meer scholieren het flink afgeslankte baccalaureát, en komen terecht op de universiteit. Het zijn vooral studenten uit middenklassengezinnen, blijkt uit het onderzoek van IZA. Als de toets niet was versoepeld, hadden juist zij het niet gered. Op latere leeftijd blijkt deze groep hogere opleidingen te doen, meer te verdienen en dit ook door te geven aan de volgende generatie.

Het niet doorgaan van het baccalaureát gaf scholieren uit een lager socialer milieu dus de kans om in hun vervolgopleiding te laten zien wat ze in hun mars hadden, vertelt onderwijsjournalist Anja Vink. "Ze hebben op dat moment alle selectiecriteria losgelaten. Dan blijkt dat dat met name voor jongeren uit lagere milieus enorme voordelen heeft. Alleen al een jaar extra studie heeft grote gevolgen voor hun toekomst."

Eindsprint

Gaat de beslissing van minister Slob ook zo'n effect hebben? Dat is natuurlijk nu de grote vraag, zegt onderwijssocioloog Herman van de Werfhorst. Hij doet onderzoek naar sociale verschillen in het onderwijs en verheugt zich er nu al op om het carrièrepad van de eindexamenleerlingen van 2020 te volgen.

"Het onderzoek naar de Franse scholieren laat zien dat als je diploma's relatief makkelijk 'weggeeft', mensen daar baat bij hebben. Het zou dus positief kunnen uitpakken, alleen de vraag is of de Franse situatie van toen zo vergelijkbaar is met die van nu."

Want de scholieren van het huidige examenjaar moeten wel de schoolexamens goed afronden, om hun diploma te halen. En juist dat kan volgens van de Werfhorst mogelijk een verschil maken. "We weten dat jongens die schoolexamens over het algemeen slechter maken dan meisjes, en vaker een eindsprint maken bij de centrale eindexamens. Voor hen kan het wegblijven van de eindexamens juist nadelig zijn."

Eindtoets groep 8 groter gemis

Ook Anja Vink denkt dat de situatie van nu niet één op één te vergelijken is met die in Frankrijk, vanwege dit verschil. "Bovendien zijn we nu vijftig jaar verder". Wel kan het volgens Vink een aanleiding zijn om nog eens kritisch te kijken naar de selectie in het onderwijs, "want Nederland is een land van veel selectiemomenten".

Vink en Van de Werfhorst maken zich meer zorgen over het wegvallen van de eindtoets in groep 8 dan over de eindexamens. "Over de eindtoets is bekend dat het schooladvies van vooral achterstandsleerlingen na een goed gemaakte toets toch nog wordt aangepast. " Juist het wegvallen van die toets vormt dus een potentieel probleem voor gelijke kansen, omdat het mogelijk subjectieve schooladvies van de leraar minder snel aangepast wordt.

Terug naar het voortgezet onderwijs. Of de beslissing van minister Slob net zo voordelig gaat uitpakken als in 1968 in Frankrijk is dus onzeker. Voorlopig vormen de ingrijpende besluiten van de afgelopen weken vooral interessant onderzoeksmateriaal voor de toekomst.