Pakkender had de naam niet kunnen zijn: Besmet! Met een feilloos gevoel voor timing lanceert Museum Boerhaave half april een tentoonstelling over de uitbraken van besmettelijke ziekten, en hoe die het dagelijkse leven kunnen ontwrichten. De sluiting van het museum vanwege het coronavirus is daar het levende bewijs van.
Toeval of niet, de bezorger die een speciale levering voor de tentoonstelling Besmet! komt brengen, weigert die bij het museum in Leiden naar binnen te brengen. Hij mompelt iets over de onhandige mat, plaatst de pallet met dozen op de stoep voor het museum en maakt zich uit de voeten. Het RIVM kan tevreden zijn.
Van koorts naar waterpokken
Toen het museum twee jaar geleden met de voorbereidingen startte, had het niet kunnen vermoeden dat de tentoonstelling nu zo actueel zou zijn. "De rode draad was al steeds de eventuele uitbraak van 'ziekte X'", vertelt directeur Amito Haarhuis. "X staat voor een onbekende ziekte waar de WHO voor waarschuwt en waar we ons als samenleving op moeten voorbereiden."
Inmiddels heeft 'ziekte X' het gezicht gekregen van het coronavirus dat zich razendsnel over de wereld verspreidt. "Dat hebben we dus op alle tekstbordjes van de tentoonstelling moeten wijzigen", vertelt Haarhuis.
Ook het oorspronkelijke museumbeeld, een van rillende koorts bezweet gezicht dat de toeschouwer recht aankijkt, is aangepast. Te indringend. Of de huidige poster - een met vurige waterpokken bezaaide rug - bemoedigender is, kun je je afvragen.
Mondkapje avant la lettre
De titel Besmet! is in deze tijden behoorlijk confronterend, vindt ook Haarhuis, maar toch besloot hij die niet te wijzigen. "Dit is een serieuze tentoonstelling die aanhaakt bij de actualiteit. Corona is nu alom tegenwoordig, ook in de media. Wij hopen een historisch perspectief toe te voegen aan de actualiteit."
"We willen laten zien wat epidemieën door de eeuwen heen doen, bijvoorbeeld dat stigmatisering en sociale uitsluiting van zieken, zoals ook nu gebeurt, van alle tijden is. Tegelijkertijd willen we tonen dat de wetenschap afgelopen eeuwen meer greep heeft gekregen op ziekten als pokken en de pest. Maar klaar is het onderzoek nooit."
De aankomende tentoonstelling toont opvallende parallellen tussen de aanpak van vroeger en nu. Zo zou het zwarte, snavelachtige pestmasker uit zeventiende eeuw als voorloper van het nu zo populaire mondkapje gezien kunnen worden. In de punt van de snavel werden kruiden gedaan om de dokter te beschermen tegen 'de giftige dampen' van de pestpatiënten.
Ook isolatie van besmettelijke patiënten werd toen al toegepast. In Leiden werd in 1661 Het Pesthuis neergezet, ver weg aan de rand van de stad. En eeuwen geleden kenden we al de zogenoemde 'scheepsquarantaine', waarbij de onderweg besmet geraakte bemanning 40 dagen lang niet van boord mocht.
Waar nu in geavanceerde laboratoria onder steriele omstandigheden medisch onderzoek wordt gedaan, waren vroeger bijvoorbeeld 'wasmoulages' populair. Dat zijn afdrukken van het gezicht van levende patiënten. Bij gebrek aan medische fotografie werden deze maskers gebruikt voor educatieve doeleinden.
De tentoonstelling zal ook ingaan op het heden en de toekomst. Aardig detail is dat onder anderen RIVM-directeur Jaap van Dissel heeft meegewerkt aan Besmet!. Ironisch genoeg heeft datzelfde RIVM geadviseerd om onder meer musea tot en met 31 maart te sluiten. Nu maar hopen dat Museum Boerhaave op 16 april (of eerder) de eigen quarantaine mag opheffen.
'Besmet!' is te zien vanaf 16 april in Museum Boerhaave in Leiden.
