Vernietigingskamp Sobibór heeft nu een gezicht
- USHMM
De toegangspoort waar de gevangenen het kamp binnengingen - USHMM
Foto genomen vanuit een wachttoren, met gevangenen en bewakers - USHMM
SS-officieren op het terras van hun eetzaal. 2e van rechts commandant Reichleitner, naast hem Johann Niemann - USHMM
Een uitje van kamppersoneel in 1943 naar Berlijn - USHMM
Niemann op het perron waar de treinen met gevangenen aankwamen
In Duitsland zijn onbekende foto's gepubliceerd van het nazi-vernietigingskamp Sobibór. Dat is bijzonder, want tot nu toe waren er maar twee foto's van dit kamp bekend. In Sobibór, in het toen door de Duitsers bezette Polen, werden tijdens de Tweede Wereldoorlog meer dan 170.000 mensen vermoord, voornamelijk Joden. 34.000 van hen kwamen uit Nederland.
Het boek Fotos aus Sobibor dat vandaag in Berlijn is gepresenteerd bevat foto's uit de nalatenschap van plaatsvervangend kampcommandant Johann Niemann. Daarin zaten twee albums met 361 unieke foto's uit de korte periode (april 1942 - november 1943) dat het kamp bestond. Het zijn onder meer foto's van gevangenen, gasten die uit Duitsland op bezoek kwamen en ook foto's van de begrafenis van elf SS'ers die bij de opstand van de gevangenen in oktober 1943 werden gedood.
Foto's John Demjanjuk
Op twee van de foto's hebben forensisch onderzoekers de van oorsprong Oekraïense oorlogsmisdadiger John Demjanjuk herkend, temidden van collega-kampbewaarders. Demjanjuk kreeg in 2011 vijf jaar cel voor medeplichtigheid aan de moord op 28.000 gevangenen in Sobibór.
Tijdens het proces heeft hij volgehouden dat hij het slachtoffer was van een persoonsverwisseling. Hij stierf in 2012 in afwachting van zijn hoger beroep. De onderzoekers maakten deze maand bekend dat de foto's met 99 procent zekerheid aantonen dat de bewaker op de foto's Demjanjuk is.
Vernietigingskampen in het bezette Polen als Sobibór, Belzec en Treblinka zijn lang niet zo bekend als dat in Auschwitz. Dat komt mede omdat er vrijwel geen foto's of gebouwen bewaard zijn gebleven. "De foto's uit het Niemann-album laten vooral zien dat Sobibór daadwerkelijk heeft bestaan", schrijft Stichting Sobibor op zijn website. "Dat doet recht aan de slachtoffers en nabestaanden; zij verdienen respect en motiveren ons om het verhaal van Sobibór vandaag door te vertellen."
Verslaggever Marjolein Hogervorst bekeek de foto's met Christine Gispen. Haar grootvader werd in Sobibor vermoord:
Plaatsvervangend kampcommandant Niemann (1913-1943) was een overtuigde nazi. Hij was al voor de machtsovername door Adolf Hitler in 1933 lid van de nazipartij NSDAP en trad ook al vroeg toe tot de eliteorganisatie van de nazi's, de SS.
In de jaren 30 werkte Niemann in de concentratiekampen Esterwegen en Sachsenhausen in Duitsland. Begin jaren 40 werkte hij actief mee aan het 'euthanasieprogramma' van de nazi's. Dat hield in dat mensen met een beperking werden vermoord. Niemann was onder meer verantwoordelijk voor het verbranden van de stoffelijk resten.
Hij zette zijn moordcarrière voort in vernietigingskampen in bezet Polen. Voordat hij naar Sobibór werd overgeplaatst, werkte hij in het kamp Belzec, waar in 1942 bijna 435.000 mensen, wederom vooral Joden, werden omgebracht. Bij de opstand in Sobibór, in oktober 1943, werd hij door een Russische gevangene met een bijl vermoord.
Een kleinzoon gaf de foto's en andere documenten uit Sobibór in 2015 aan een Duitse stichting. Die heeft ze overgedragen aan het Holocaust Memorial Museum in Washington.
