Honderd dagen protesten in Irak: kan de beweging de spanningen weerstaan?

• Lennard Swolfs

  redacteur Buitenland

Het is precies honderd dagen geleden dat de protesten in Irak begonnen. Burgers waren de corruptie en de slechte economische situatie zat. De demonstraties hebben al zeker 500 mensen het leven gekost, maar de demonstranten gaan door. Ook vandaag waren weer veel mensen op de been.

"Het is knap om te zien hoe de demonstranten al honderd dagen volhouden en hun basiseis van één soeverein Irak niet veranderen", zegt de Nederlands-Iraakse arabist Laila al-Zwaini.

Maar door de oplopende spanningen tussen de Verenigde Staten en Iran die zich afspelen op Iraaks grondgebied is de aandacht voor de demonstranten de laatste weken steeds meer naar de achtergrond verdwenen. Ook lijkt er met de dood van Generaal Soleimani meer legitimatie te zijn voor de pro-Iraanse tegenbeweging, eentje die Irak richting Iran duwt. En dat laatste willen de demonstranten juist voorkomen. Kan de protestbeweging in Irak de geopolitieke krachten weerstaan?

Een onafhankelijk Irak

De protesten begonnen in oktober. "Irakezen willen onafhankelijk hun eigen land kunnen opbouwen", zegt Bakir Abu Shama. Hij is geboren in Irak, maar vluchtte in 1996 naar Nederland. Hij spreekt zijn familie in Bagdad nog regelmatig. "De demonstranten willen dat Irak voor de Irakezen is."

"Het is niet zo zeer een beweging tegen iets, maar juist een beweging vóór iets", voegt Al-Zwaini daaraan toe. "Ze zijn voor een eigen thuisland, een soeverein Irak. Ze willen een land waar ze in vrijheid kunnen leven en zelf kunnen bepalen welke richting het opgaat."

Eerder sprak de NOS met vier Iraakse demonstranten in Bagdad. Hoe kijken zij naar de situatie in het land?

De demonstranten keren zich ook duidelijk tegen invloeden van Amerika en Iran. Irak is het strijdtoneel van deze twee landen en vooral de laatste weken zijn de spanningen flink opgelopen. Het hoogtepunt van de huidige escalatie is de Amerikaanse liquidatie van de Iraanse generaal Qassem Soleimani en de daaropvolgende vergeldingsactie van Iran: de raketaanval op twee Amerikaanse legerbases in Irak.

Zoete wraak

De escalatie tussen Amerika en Iran lijkt de protestbeweging in Irak te schaden. De demonstranten krijgen minder aandacht in het nieuws, de politiek heeft andere prioriteiten en pro-Iraanse milities in Irak proberen de dood van Soleimani te gebruiken om de protestbeweging af te zwakken.

"De demonstranten waren misschien wel de grootste bedreiging voor Soleimani, die hen 'saboteurs' noemde", legt Al-Zwaini uit. "Door die protestbeweging groeide de kritiek op Iraanse invloed in Irak en daarmee op hemzelf. Vrijwel zeker is dat Soleimani via milities de protesten met grof geweld de kop probeerde in te drukken, maar de demonstranten gingen door. Het ging zelfs zo ver, dat de protesten oversloegen naar Iran."

De pro-Iraanse milities gebruiken de dood van Soleimani om het verzet tegen de VS in Irak aan te wakkeren en de Amerikaanse schending van de Iraakse soevereiniteit te benadrukken. Al-Zwaini: "De milities proberen nu de demonstranten te verdelen door te zeggen dat ze pro-Amerikaans en dus 'verraders' zijn als ze tegen Iraanse invloed blijven protesteren. Zo proberen ze de beweging te verzwakken. De zoete wraak van Iran op de VS voor de dood van Soleimani zou zijn als ze Irak nog meer naar zich toe kunnen trekken."

Soft power

Volgens Bakir werkt deze techniek gedeeltelijk. "De aanval van president Trump op Soleimani laat zien hoe kwetsbaar Irak is", legt hij uit. "Het drijft sommige burgers in de handen van Iran. Veel Irakezen zijn door de dood van Soleimani juist gaan inzien dat hij hielp om terrorisme te verslaan, met name Islamitische Staat."

Al-Zwaini denkt dat de protestbeweging juist in kracht en wijsheid toeneemt. "Ze lijken zich niet te laten afleiden door een pro-Iraans narratief en blijven focussen op hun eigen doel." De arabist benadrukt ook dat de protestbeweging de afgelopen honderd dagen volwassener lijkt te zijn geworden.

"Ze organiseren bijvoorbeeld workshops voor elkaar over hoe je corruptie kunt tegengaan", vertelt ze. "Ik zie in hen een groeiende civiele kracht, een soft power die laat zien dat er ook andere opties zijn dan wraak en geweld."

Volgens Bakir zullen de protesten geen zin hebben zolang de invloed van politieke partijen aanwezig is. "De protesten begonnen zuiver, burgers waren verenigd en wilden een einde maken aan corruptie", legt hij uit. "Maar er kwamen steeds meer onruststokers, aangestuurd door politieke partijen. Om succes te hebben, is het belangrijk dat de protesten weer zuiver worden."