Afrikaanse leiders op bezoek in Sotsji: zo wil Poetin vrienden maken in Afrika

• Heleen D'Haens

  redacteur Buitenland

Met meer dan veertig zijn ze, de Afrikaanse leiders die vandaag hun opwachting maken in de Russische badplaats Sotsji. Op dezelfde plek waar president Poetin gisteren nog met zijn Turkse collega sprak over het conflict in Noord-Syrië, probeert hij vandaag en morgen zijn invloed te vergroten in een heel andere regio, met de eerste Rusland-Afrika-top ooit.

Poetin maakt er geen geheim van dat hij de banden opnieuw wil aanhalen met Afrika, wat hij zelf een "continent van mogelijkheden" noemt. De top is een voorlopig hoogtepunt in de Afrika-strategie van het Kremlin. Die tekent zich de laatste jaren steeds duidelijker af.

Nieuwe vrienden

"Rusland is eigenlijk een laatkomer op het Afrikaanse continent", zegt Elizabeth Sidiropoulos, hoogleraar aan het South African Institute for International Affairs. "De Europese Unie heeft er een uitgebreide geschiedenis, maar ook landen als China en India zetten al veel langer in op samenwerkingen met Afrikaanse leiders."

De Russische achterstand is met name te merken in de handel. Waar de Russische handel met Afrika in 2018 zo'n 20 miljard dollar bedroeg, was dat voor de Chinese handel wel het tienvoudige: zo'n 200 miljard dollar. De Europese Unie voerde voor meer dan 300 miljard handel met Afrikaanse landen.

Toch is de toegenomen Russische belangstelling in verschillende Afrikaanse landen al duidelijk te merken. In de Centraal Afrikaanse Republiek bijvoorbeeld, waar Russische huurlingen de president bewaken en Russische militairen het regeringsleger trainen. En in buurland Congo, waar Rusland ook militairen naartoe heeft gestuurd.

The Guardian bemachtigde een reeks geheime documenten over de Russische Afrika-strategie. Dit zijn volgens de Britse krant de landen waarmee Rusland de nauwste banden onderhoudt:

"De band tussen Rusland en Afrika is de afgelopen jaren duidelijk intenser geworden", merkt ook Anna Borshcevskaya, die aan het Washington Institute het Russische buitenlandbeleid onderzoekt. In de eerste plaats is de samenwerking economisch, legt ze uit. "Afrika is een enorm continent en vormt dus een interessante afzetmarkt. Niet alleen voor Russische wapens, maar ook voor andere producten."

Toch zit er volgens haar ook op diplomatiek vlak een duidelijke strategie achter Poetins charme-offensief in Afrika. "Sinds Rusland in 2014 illegaal de Krim annexeerde en van het Westen sancties kreeg opgelegd, moet Poetin op zoek naar nieuwe vrienden op het wereldtoneel."

Afrika is in die context een nuttige bondgenoot voor de president. In de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties hebben de Afrikaanse landen 54 zetels, meer dan een kwart van het totaal.

Pragmatische houding

Maar Rusland heeft niet de budgetten van China en niet de militaire slagkracht van het Westen. Wat heeft Poetin Afrikaanse leiders dan wel te bieden?

"Hij stelt zich vooral pragmatisch op in Afrika", zegt onderzoeker Borshcevskaya. Deals draaien bijvoorbeeld om militaire steun, in ruil voor grondstoffen. Dat is anders dan in het Sovjet-tijdperk, toen de samenwerking met Afrikaanse landen vooral ideologisch was en Sovjet-leiders weinig terugvroegen in ruil voor hun steun aan lokale regimes.

"Maar onderschat niet hoe positief veel Afrikaanse leiders staan tegenover Rusland", zegt hoogleraar Sidiropoulos. "Veel Afrikaanse landen zijn nog steeds dankbaar voor de steun die hun land ooit van de Sovjet-Unie kreeg en staan daardoor nu open voor een samenwerking met Poetin."

Wat volgens Sidiropoulos ook in Ruslands voordeel werkt, is dat veel leiders die zelf autocratisch zijn, zich kunnen vinden in Poetins stijl van zakendoen. "Hij stelt geen moeilijke vragen, het gaat hem niet om democratie of goed bestuur. De voorwaarden die Westerse landen vaak opleggen voor economische of militaire steun, vinden veel Afrikaanse leiders onwelkom."

Symbolisch belang

Kwesties als democratie of mensenrechten zullen in Sotsji dus niet aan de orde komen, is de verwachting. "De focus van de top is grotendeels economisch", zegt Borshcevskaya. Er zijn algemene bijeenkomsten gepland, maar ook bilaterale ontmoetingen waarin de leiders rechtstreeks deals met elkaar kunnen sluiten.

"Maar naast praktisch, is zo'n top natuurlijk ook in grote mate symbolisch" vult Sidiropoulos aan. "Er hangt in elk geval een duidelijke boodschap aan vast. Rusland wil een sterke partner zijn voor het hele continent."

Afrika is niet de enige plek waar Poetin zijn invloed wil uitbreiden; ook in het Midden-Oosten wordt Rusland belangrijker. Hoe dat zit, zie je in de video: