In de muziekwereld zijn de mannelijke dirigenten nog altijd ruim in de meerderheid, maar de vrouwelijke maestro is wereldwijd aan een opmars bezig. Zo begint morgen officieel de samenwerking tussen Karina Canellakis en het Radio Filharmonisch Orkest. En zij is daarmee de eerste vrouwelijke chef-dirigent van een Nederlands toporkest.
De musici en hun nieuwe dirigent vielen als een blok voor elkaar, na het eerste concert vorig jaar. Canellakis maakte toen haar debuut als gastdirigent. "Ik had direct het gevoel: ik houd van deze mensen, van dit orkest. Het was een groot plezier om muziek met ze te maken." Meteen werd ze teruggevraagd, maar nu als chef-dirigent.
Gedroomde chemie
Vandaag repeteert het orkest voor het eerst met zijn nieuwe dirigent. In keurig Nederlands begroet de Amerikaanse Canellakis de orkestleden. Terwijl ze bladert in haar muziek knikt ze links en rechts de musici toe. Alle ogen van de ruim tachtig orkestleden zijn op haar gericht. Dan heft ze haar rechterhand en vullen de eerste tonen van Sjostakovitsj' Tiende Symfonie de repetitieruimte.
Canellakis oogt ontspannen voor iemand die morgen haar inauguratie-concert doet. Zij en het orkest zijn dan ook geen vreemden meer voor elkaar. Bij de eerste muzikale ontmoeting in 2018 bleek de gedroomde chemie er meteen te zijn.
"Ik merkte dat iedereen enorm gefocust was en het resultaat belangrijk vond", vertelt Canellakis. "Maar in de pauze was iedereen juist relaxed en wat opvallend was, de orkestleden kwamen meteen met me praten. Dat contact is niet heel gebruikelijk als een orkest een dirigent voor het eerst ontmoet."
Het is het mooiste als het orkest jou tijdens repetities kan 'lezen' zonder dat je veel hoeft te zeggen.
De 38-jarige Cannelakis komt uit een muzikaal nest. Haar vader is dirigent, haar moeder pianist en haar jongere broer speelt cello. Zelf studeerde ze in 2004 af als violist. Dirigent Simon Rattle benoemde het talent van Cannelakis voor orkestdirectie, waarna ze besloot deze nieuwe weg in te slaan.
Ze werkte een periode als assistent-dirigent van Jaap van Zweden, die ooit zelf chef-dirigent was bij het Radio Filharmonisch Orkest. Daarna begon haar naam rond te zingen in het klassieke circuit. Ze viel steeds weer op als uitmuntende inval-dirigent bij gerenommeerde orkesten als het Chamber Orchestra of Europe.
Ze staat er niet voor zichzelf
Terug naar de repetitie van vandaag. 'Taditaditadi!' Canellakis legt de repetitie stil en zingt een passage voor. "Can we have a little more crescendo in this part?" Ze ademt zwaar uit als teken dat ze de passage meteen weer oppakt. De concentratie is groot, iedereen focust op de dirigent.
"Het is het mooiste als het orkest jou tijdens repetities kan 'lezen' zonder dat je veel hoeft te zeggen", zegt Canellakis. "Dat je gebaren, blik en ademhaling genoeg zijn. Soms kost het jaren om dit samen te ontwikkelen, maar het Radio Filharmonisch Orkest reageert zo extreem goed en snel op alles, dat ik eigenlijk maar weinig hoef te zeggen."
Ook voor de orkestleden was het mede om die reden 'liefde op het eerste gezicht'. Hoornist Frederick Franssen roemt de open houding van Canellakis. "Ze geeft het idee dat we het echt samen doen. Ze staat er niet voor zichzelf. Musici en orkest vinden het prettig als er niet al te veel wordt uitgelegd en zij laat veel zien met gebaren."
Toevallig de eerste vrouw
Dat Canellakis als eerste vrouwelijke chef-dirigent de Nederlandse geschiedenis ingaat vindt zij eigenlijk geen issue. Ze is immers aangenomen vanwege haar talent, niet omdat ze toevallig een vrouw is. "Natuurlijk ben ik blij dat ik de eerste ben, en naar ik hoop de eerste van velen na mij. Maar ik ben opgegroeid met het idee dat je alles kunt doen als je er maar hard voor werkt."
Welke koers de nieuwe chef-dirigent gaat varen heeft ze al een beetje voor ogen. "We plannen een serie van Janaceks opera's en er zijn natuurlijk componisten die vanwege een bijzonder jaar extra aandacht krijgen, zoals Stravinsky. Verder zullen we veel Dvorák spelen en Sibelius. En Mahler hoop ik. Het prettige van dit orkest is dat ze altijd op het hoogste niveau presteren en snel zijn, of het nu gaat om Mahlers Negende of om moderne muziek van een nog levende componist."
Het inauguratieconcert vindt morgen plaats in de NTR ZaterdagMatinee, in het Koninklijk Concertgebouw in Amsterdam. Het concert is live te volgen via NPO Radio 4 en via nporadio4.nl.
