'Ricksen heeft vijf, zes levens ineen geleefd'

Eigenlijk was de voetballer Fernando Ricksen op 30 oktober 2013 bij het programma De Wereld Draait Door om over 'Vechtlust', zijn geautoriseerde biografie, te praten. Een schelmenroman, vol kwajongensstreken in Russische hotels en Schotse clubs. Drank, drugs, vrouwen. En voetbal, natuurlijk.

Maar de woorden komen niet over zijn lippen. Af en toe lacht hij verlegen en knikt hij om de in razend tempo op hem afgevuurde stellingen te bevestigen. Ja, hij had meer uit zijn carrière kunnen halen. Ja, hij heeft domme dingen gedaan. Ja, hij had aardig verdiend in zijn loopbaan. Ja, hij kon best aardig voetballen.

Dan benoemt presentator Matthijs van Nieuwkerk wat iedereen denkt: "Je praat langzaam."

"Eigenlijk had hij niets willen zeggen", kan zijn vriend en biograaf Vincent de Vries zich nog herinneren. "Kort daarvoor werd hij door Bureau Sport geïnterviewd over verslavingen. Toen zweeg hij over zijn ziekte, uit schaamte. Maar het praten ging toen al moeilijk en daar kreeg hij heel veel negatieve reacties op. Mensen dachten dat hij een alcoholist was."

"Vlak voor de uitzending van De Wereld Draait Door fluisterde hij: 'ik ga het gewoon zeggen'. In overleg met de redactie is toen de volgorde van het gesprek omgegooid. Matthijs van Nieuwkerk vroeg nog aan Fernando: 'Kun je dat wel?' 'Ja, natuurlijk', zei hij."

Maar als het moment daar is, struikelt Ricksen over de zinnen. Hij stamelt over een probleem, zijn keel, het ziekenhuis. De onmacht is voelbaar. Hij draait zich om naar het publiek waar De Vries zit. Als die uitlegt dat Ricksen aan de spierziekte ALS lijdt, kijkt de voetballer indringend naar Van Nieuwkerk. De mondhoeken omlaag, tranen in de ogen. Hij gaat dood.

"Na afloop vertelde Fernando dat hij nog nooit zo emotioneel was geweest", aldus De Vries. "Hij schrok er zelf van."

De hechte band tussen Ricksen en zijn latere biograaf De Vries ontstond eind jaren negentig in zijn periode bij AZ. De Vries zocht hem op in Schotland en in Rusland nam de voetballer hem op sleeptouw op zijn avonturen.

'Een goedzak met een klein hartje'

Twee weken geleden bezocht De Vries hem voor het laatst op zijn ziekbed in Schotland. "Ik zag hem elke maand wel een paar keer, tot het einde aan toe. Normaal bleef ik dan altijd wel een hele middag, maar de laatste keer mocht ik maar een paar minuten blijven. Toen ik wegliep, wist ik: dit zal niet lang meer duren."

"Ricksen heeft vijf, zes levens ineen geleefd. Zijn leven zat vol drank, coke en vrouwen", verklaart De Vries zijn fascinatie. "Hij was een stoere, maar ook een hele lieve jongen. Een goedzak met een klein hartje. En een onderschatte voetballer. Dick Advocaat noemde hem 'een rare snuiter, maar een op wie je in het veld kunt rekenen'."

Advocaat was zijn voetbalvader

"Fernando beschouwde Advocaat als zijn voetbalvader", weet De Vries. De coach haalde hem naar Glasgow Rangers. In Schotland kende Ricksen zijn hoogtijdagen.

"Hij was de verpersoonlijking van de succesjaren bij Glasgow Rangers. Hij was een bikkel, gaf altijd 100 procent. In Schotland smulden ze ook van zijn streken, die breed werden uitgemeten in de tabloids. Op een gegeven moment was Ricksen dat ook wel zat."

Advocaat, die inmiddels trainer was geworden van Zenit Sint-Petersburg, haalde hem naar Rusland. En daar ging het mis. "In zijn eerste jaar ging het nog goed. Alle spelers van Zenit kregen in hun eerste jaar een prik, waardoor ze zo ziek als een hond werden als ze alcohol nuttigden."

"Maar in zijn tweede jaar kwamen de coke, de wodka en de vrouwen. Hij liep tegen de lamp bij een dopingcontrole en werd een jaar geschorst. Maar hij heeft wel mooi de UEFA Cup gewonnen."

Ook bij Oranje speelde Ricksen onder de hoede van zijn voetbalvader. Een eindtoernooi zat er niet in. "Fernando misdroeg zich tijdens de trip naar Minsk, waar Oranje een kwalificatiewedstrijd afwerkte. Hij heeft toen een hoteldeur ingetrapt. Stomdronken. Advocaat moest hem wel laten vallen."

Ricksen beschouwde het niet als een gemis, aldus De Vries. "Dan had ik een leven moeten leiden als Mark van Bommel, zei hij dan. Maar spijt? Nee."

De Vries maakte van dichtbij mee hoe de ziekte Ricksen in zijn greep kreeg. "In het voorjaar van 2013 begon zijn stem anders te klinken. Ook het aansteken van een sigaret ging opeens moeizaam. In september speelde hij nog in de afscheidswedstrijd van Mark van Bommel. De clubarts van Fortuna Sittard stuurde hem door na de neuroloog en die zei meteen: ALS. 'Nooit van gehoord', zei Ricksen."

Na de uitzending van De Wereld Draait Door zorgde Ricksen als ambassadeur ervoor dat heel Nederland de ziekte leerde kennen. "De prognose was vier, vijf maanden. Hij had zoveel strijdlust. Er zijn voorbeelden van ALS-patiënten die nog 25 jaar leven. Daar hield hij zich aan vast."

Bijna zes jaar hield Ricksen het vol, de laatste maanden in een Schots hospice. "In Nederland kennen de mensen hem vooral als Fernando de ALS-patiënt, maar in Schotland is hij Fernando de aanvoerder", aldus De Vries.

"Hij bleef tot de laatste dag betrokken bij Rangers, volgde en wist alles en ging - toen het nog kon - op bezoek bij Steven Gerrard en zijn selectie. Dat hij zo vlak voor Rangers-Feyenoord overleden is, heeft misschien ook wel zo moeten zijn."