Fernando Ricksen: voetbal, verslaving en vechtlust

Op 14 mei 2008 is Manchester in rep en roer voor de UEFA Cup-finale. Fernando Ricksen, dan bezig aan zijn derde seizoen bij de Russische topclub Zenit Sint-Petersburg, zit op de eerste rang. Hij verbijt zich op de reservebank. Niet alleen omdat het de finale is, ook vanwege de tegenstander, Glasgow Rangers.

Als hij iets meer geleefd had voor zijn sport, dan had hij gewoon in de kleuren van zijn geliefde Rangers op het veld gestaan. En was hij strijdend ten onder gegaan, zoals ze dat zo graag zien van hem.

Hoewel de Limburger Ricksen die avond in Manchester zijn grootste succes vierde als speler in Russische dienst, voelde hij zich vooral thuis in Schotland. Daar overleed hij woensdag aan de gevolgen van de spierziekte ALS.

Als Fernando Ricksen op 27 juli 1976 in het Limburgse Heerlerheide ter wereld komt, staat ABBA bovenin de hitlijsten met 'Fernando'. Aan het sentimentele popliedje dankt de voetballer zijn voornaam.

De kleine Ricksen kan goed voetballen en beschikt op het veld over de mentaliteit van een ware krijger.

Hij doorloopt de jeugdopleiding van Fortuna Sittard en wordt in 1995 kampioen van de eerste divisie. Het elftal van de beginnende coach Bert van Marwijk kent verschillende toptalenten, onder wie Mark van Bommel, Patrick Paauwe en Kevin Hofland. En Ricksen natuurlijk.

AZ

In 1998 reikt Fortuna Sittard zelfs tot de zevende plaats in de eredivisie, maar Ricksen heeft Limburg dan al ingeruild voor Alkmaar.

Verrassend is zijn overstap wel: AZ probeert zich dan nog te ontworstelen aan de eerste divisie. Maar de tomeloze ambities van AZ-eigenaar Dirk Scheringa spreken Ricksen aan. Hij krijgt gelijk.

Met Willem van Hanegem als coach wordt Ricksen opnieuw kampioen van de eerste divisie. En ook in de eredivisie is Ricksen een van de steunpilaren in de Alkmaarderhout.

AZ wordt met aantrekkelijk voetbal zevende in de eredivisie, verdediger Ricksen maakt liefst negen doelpunten en verdient een transfer naar Glasgow Rangers.

Later dat jaar wordt hij door bondscoach Louis van Gaal zelfs opgeroepen voor het Nederlands elftal. Hij debuteert met een 2-1 zege in Sevilla op Spanje. Daarna zullen nog elf interlands volgen.

Glasgow heeft in die jaren veel weg van een Nederlandse kolonie. Tegelijk met Ricksen maken Ronald de Boer en Bert Konterman de overstap. Giovanni van Bronckhorst, Arthur Numan en Michael Mols zitten er dan al.

Het is het werk van Dick Advocaat, die ook nog Jan Wouters aan zijn zijde weet als assistent. Het uitshirt van de Schotse topclub bevat in die dagen zelfs de Nederlandse driekleur.

Van al die grote namen is het vooral Ricksen die op Ibrox, het stadion van de Rangers, in de armen wordt gesloten. Liefst zes jaargangen blijft hij in Glasgow, de laatste seizoenen als aanvoerder. Twee keer wint hij de landstitel, in 2003 zelfs als onderdeel van de triple (landstitel, FA Cup, League Cup).

Oranje

In Schotland voelt Ricksen zich als een vis in het water. Bij het Nederlands elftal gaat het minder. Kort na het EK van 2000 gunt Louis van Gaal hem zijn debuut, drie jaar en elf interlands later speelt hij in Tiraspol voor het laatst in Oranje.

Hij mag nog mee naar Portugal voor een oefenduel, maar een plek in de EK-selectie zit er niet in. Bondscoach Advocaat roept hem niet meer op.

Ricksen had tot zijn voetbalpensioen kunnen teren op zijn cultstatus in Glasgow. De Schotten smullen van de mannetjesputter, van zijn rare geblondeerde kapsel en getatoeëerde lijf, van zijn vechtlust en zijn drankgelagen.

Maar de Limburger gooit zijn eigen glazen in door op weg naar een trainingskamp in Zuid-Afrika stomdronken en poedelnaakt door het vliegtuig te dansen.

In plaats van op het trainingsveld meldt Ricksen zich bij een verslavingskliniek in de buurt van Londen. Rangers zet het enfant terrible op de verhuurlijst.

Advocaat biedt hulp

Er komt steun uit bekende hoek. Hoewel Dick Advocaat hem eerder heeft laten vallen bij Oranje, biedt de dan bij Zenit Sint-Petersburg werkzame coach Ricksen graag een nieuwe kans bij de Russische topploeg. Hij wordt de eerste Nederlandse voetballer in de Russische competitie.

Ook in Sint-Petersburg mag Ricksen de landstitel vieren, in 2007. Een jaar later lijkt het parcours op weg naar de UEFA Cup-finale op een 'trip down memory lane'. Eerst is AZ de tegenstander in de groepsfase, in de finale wacht Glasgow Rangers.

In beide duels moet Ricksen negentig minuten toekijken. Eigenlijk zit Ricksen in zijn Russische periode meer op de bank dan dat hij speelt. Maar de roebels zijn goed en vinden hun weg in het Russische uitgaansleven.

Na afloop van de UEFA Cup-ontmoeting met Nacional Madeira op 20 augustus 2009 worden sporen van cocaïne gevonden in de urine van Ricksen. Vervolgens is Ricksen maanden van de aardbodem verdwenen. In zijn biografie uit 2013 onthult hij dat een dopingschorsing de reden was.

Terug op het oude nest

Voorafgaand aan het seizoen 2010/2011 duikt hij opeens weer op bij zijn eerste liefde Fortuna Sittard. Op 16 november 2012 speelt hij zijn laatste minuten in het betaalde voetbal, thuis tegen Sparta.

Daarna zit hij niet meer bij de selectie. Hij gaat door als jeugdtrainer.

Op 30 oktober 2013 maakt Ricksen bij het televisieprogramma De Wereld Draait Door bekend dat hij lijdt aan de progressieve spierziekte ALS. Ondanks de ziekte blijft Ricksen strijdbaar en zet hij zich in als ambassadeur van de stichting ALS.

De artsen gaven hem nog vier maanden, maar Ricksen houdt zich nog bijna zes jaar staande. Samen met zijn Russische vrouw Veronika vestigt Ricksen zich in Spanje (de warmte doet zijn broze lijf goed), maar nog regelmatig reist hij naar Nederland en Schotland.

Maar het reizen wordt steeds moeilijker, het lijf van de onverwoestbare verdediger is lamgelegd en spreken gaat in zijn laatste maanden via een computer.

Afscheid

De laatste jaren van de strijder zijn een worsteling en een aaneenschakeling van hoogtepunten tegelijk. Na zijn afscheidswedstrijd in het stadion van Fortuna Sittard wordt een tribune naar hem genoemd. Ook bij AZ en Zenit Sint-Petersburg krijgt Ricksen een warm eerbetoon. Maar vooral de benefietwedstrijd in Glasgow staat voor altijd in het geheugen gegrift.

Trillend van emotie, machteloos tegen de ziekte die zijn lichaam van binnenuit sloopt, staat hij in een afgeladen Ibrox. Bij het nemen van de aftrap verliest hij zijn evenwicht en belandt op zijn rug.

Maar hij staat weer op. En 40.000 vrienden staan nog een keer op voor Fernando Ricksen.