Eerste rechtszaak ooit tegen arts die euthanasie uitvoerde
Voor de rechtbank Den Haag dient vanaf 9.00 uur het eerste proces ooit tegen een arts die euthanasie heeft uitgevoerd. Sinds de invoering van de euthanasiewet in 2002 is wel een aantal artsen berispt of gewaarschuwd door de tuchtrechter, maar het Openbaar Ministerie vond het nooit eerder nodig om iemand voor de strafrechter te brengen.
Het gaat in deze zaak om de levensbeëindiging van een 74-jarige vrouw in een verpleeghuis die vergevorderd dement was. Er was een euthanasieverklaring, maar ze gaf later wisselende verklaringen af over haar doodswens.
Nieuwsuur vatte de zaak vorig jaar samen in deze video:
Euthanasie bij zwaar demente patiënten komt zelden voor: vorig jaar twee keer. Bij beginnende dementie gebeurt het vaker: 144 keer in 2018. Dat is een geleidelijke stijging ten opzichte van de twaalf gevallen tien jaar geleden, maar nog steeds een klein deel van het totale aantal euthanasiegevallen. Ter vergelijking: vorig jaar kregen meer dan 4000 kankerpatiënten euthanasie.
"Maar de statistieken zijn tegen ons", zegt Jaap Sijmons, hoogleraar gezondheidsrecht aan de Universiteit Utrecht. "We worden steeds ouder en meer mensen gaan dementie krijgen. We zullen dus vaker met dit soort casussen geconfronteerd worden."
Sijmons vindt het daarom belangrijk dat deze zaak aan de rechter wordt voorgelegd. "Om een paar piketpaaltjes te slaan, zodat we weer een beetje meer weten waar we aan toe zijn. Ik denk dat dit een proefproces is en daar heb je nu eenmaal een verdachte bij nodig."
Impact groot
Collega-specialisten ouderengeneeskunde (voorheen verpleeghuisartsen) zeggen dat de impact van de zaak enorm is voor de arts die vandaag terechtstaat. In een Twittervideo zegt persofficier Sanne van der Harg dat het Openbaar Ministerie ook geen reden ziet om te twijfelen aan de goede trouw van de dokter in kwestie.
Waarom dan toch iemand voor de rechter brengen die al is gewaarschuwd in een tuchtprocedure? Van der Harg legt in het filmpje uit waar de zaak over gaat: "In hoeverre moet je als arts nog in gesprek met een dementerende patiënt als deze reeds een eerder geschreven euthanasieverklaring heeft? De patiënt in deze zaak had aangegeven dat zodra zij in een verpleeghuis terecht zou komen, zij euthanasie wilde, en ook als de tijd er rijp voor was."
Behalve die niet ondubbelzinnige verklaring - "wat betekent als de tijd er rijp voor was?" - gaf de patiënte eenmaal in het verpleeghuis wisselende signalen af. "Naast de euthanasieverklaring die er lag, gaf zij ook aan op sommige momenten dat zij juist niet dood wilde. In goed overleg met de familie heeft de arts uiteindelijk wel de euthanasie uitgevoerd."
Het OM mijdt het woord proefproces. "Maar als de NOS het zo wil noemen, dan heb ik daar geen moeite mee", zegt een woordvoerder, "want het functioneert als zodanig." De woordvoerder benadrukt dat het juist tegen de achtergrond van de maatschappelijke discussie over dementie, euthanasie en vergrijzing waardevol is om naar de rechter te gaan. "Deze zaak gaat belangrijke jurisprudentie opleveren."
Wet is niet duidelijk
Het Openbaar Ministerie twijfelt dus niet aan de goede bedoelingen van de arts, maar vindt wel "dat deze arts nadrukkelijker in gesprek had moeten gaan met de dementerende patiënt". De wet biedt op dit punt geen duidelijkheid en dat is ook de reden dat we deze vraag nu voorleggen aan de rechter, zegt het OM. "Want die duidelijkheid moet er wel komen voor artsen: hoe ver reikt je verantwoordelijkheid?"
Hoogleraar Sijmons kan zich goed vinden in die redenering. "De wet voorziet niet in euthanasie bij demente patiënten omdat die voorschrijft dat een patiënt een vrijwillig en weloverwogen euthanasieverzoek moet doen. Als je dement bent, ben je het stadium voorbij waarin je dat kunt."
"Ik denk niet dat het OM uit is op een straf voor deze arts", vervolgt Sijmons, "maar de rechter moet hier echt over oordelen. Als je de wet wilt handhaven moet de norm duidelijk zijn. En als je een zaak wilt seponeren ook."
Onder artsen woedt dezelfde discussie als in de maatschappij, zegt voorzitter Nienke Nieuwenhuizen van Verenso, de Vereniging van Specialisten Ouderengeneeskunde. "Het is een belangrijke discussie, die wij helemaal los van deze rechtszaak al langer voeren. We zijn samen met de artsenorganisatie KNMG op een rij aan het zetten: wat is in de praktijk nou professioneel en zorgvuldig handelen bij euthanasie bij dementie?"
Nieuwenhuizen benadrukt dat bij de invoering van de wet niemand euthanasie bij dementie en alle bijbehorende dilemma's in gedachten had. "Meer helderheid kan bepaald geen kwaad. De vraag is of deze strafzaak ons daarbij gaat helpen. De uitkomst geeft vooral zicht op het juridisch perspectief, maar er spelen meer ethische en spirituele vraagstukken."
"Het is moeilijk omdat je wel ziet dat er lijden is en je dat als arts het liefst wil wegnemen. Dat kan helaas niet altijd, ondanks het hoge niveau van de gezondheidszorg in Nederland. Maar de maatschappij lijkt dat wel steeds meer te verwachten. De vraag is hoe we omgaan met pijn en lijden en wat goede zorg dan is."
