"Ik durfde niet naar de dokter, omdat ik bang was om als wanbetaler te boek te staan", vertelt Ikbal, hij is een van de spookjongeren in Nederland, die buiten alle systemen valt.
De overheid is het zicht op meer dan 50.000 jongeren kwijt. Ze zijn vertrokken met een onbekende bestemming en staan niet meer in de Basisregistratie Personen.
Het kan gaan om jongeren op wereldreis, internationale studenten of arbeidsmigranten, die weer naar het buitenland zijn vertrokken. Maar voor een deel van die jongeren ligt die onbekende bestemming veel dichter bij huis: zij zwerven door de Nederlandse straten of hoppen van bank naar bank. Volgens de minister ging het in 2014 om 10.000 jongeren, ook wel spookjongeren genoemd. Wij spraken er drie.
In onderstaande video zoeken we uit hoe veel spookjongeren er zijn, wat de gevolgen zijn en wat gemeentes doen om het aantal spookjongeren te verminderen:
We spraken met Dean (niet zijn echte naam, red.), die van het ene op het andere moment op straat kwam te staan. "Die dag zag er heel somber uit. Ik kreeg ruzie met mijn vader. Het escaleerde zo hevig dat ik de ramen uit de portiek trapte. Dat was de dag dat ik besloot: hier kom ik niet meer terug."
Later kwam hij er per toeval achter dat hij niet meer ingeschreven stond bij de gemeente. "Ik werd gearresteerd - het ging om een oude openstaande boete - en die agent zei tegen mij: 'Je bent staatloos.' Dat was echt heel confronterend."
Officieel was Dean niet staatloos, maar had hij een andere status: Vertrokken Onbekend Waarheen (VOW). Die status krijg je als je voor een langere periode onvindbaar bent voor gemeente, schuldeisers, incassobureaus en deurwaarders. Handig voor mensen die bewust onder de radar willen leven, onhandig voor ieder ander.
Want zonder woon- of briefadres ben je in Nederland reddeloos verloren, merkte ook Ikbal. "Ik kan geen opleiding volgen, ik kan niet stemmen en ik kan geen zorgverzekering aanvragen." Vooral het ontbreken van een zorgverzekering speelde Ikbal al meerdere malen parten.
"Zelfs toen ik elke ochtend moest overgeven en elke nacht last had van maagzuur, durfde ik niet naar de dokter. Ik wist niet wat me te wachten stond en je wil ook niet overkomen als wanbetaler. Ik hoopte gewoon dat het over zou gaan."
Zonder inschrijving kan je niks in Nederland.
Ook werken, toeslagen ontvangen of een uitkering aanvragen, is onmogelijk zonder adres. "Die inschrijving is heel belangrijk", zegt jeugdhulpverlener Cerise Klijn. "Daar begint alles mee." Veel jongeren die uitgeschreven worden, beseffen de waarde van zo'n inschrijving niet. "Zonder inschrijving kan je niks in Nederland", zegt Klijn.
Amber (niet haar echte naam) was in totaal twee jaar uitgeschreven en beaamt de woorden van Klijn. "Ik besefte pas achteraf hoe belangrijk zo'n inschrijving is." Doordat Amber twee jaar lang onvindbaar was voor deurwaarders en tienduizenden euro's aan openstaande boetes had, liep haar schuld op tot 80.000 euro.
Opnieuw inschrijven
Die schuldenberg weerhield Amber er lange tijd van zich opnieuw in te schrijven. Met hulp van jeugdhulpverlener Klijn heeft ze dat toch gedaan. En dat luchtte op. "Ik ben blij dat ik weer ingeschreven sta. Ik heb te lang gedacht: het komt wel goed. Maar de schuldeisers komen toch een keer. Op m'n oude adres of mijn nieuwe adres. Nu of over een jaar."
Ikbal is nog steeds spookjongere. Hij heeft geen vaste woon- of verblijfplaats en heeft een creatieve manier gevonden om verzekerd te zijn van een dak boven zijn hoofd. Hij slaapt in Utopia.
En Dean zocht hulp: "Het heeft even geduurd voor ik kon toegeven dat ik hulp nodig had, maar nu is het besef er dat ook ik kan veranderen. Ik kijk nu al uit naar de dag dat ik niet meer hoef terug te kijken op een ellendig verleden."
