Hij wilde eigenlijk niet maar werd ertoe gedwongen: Robert Mueller, de speciale aanklager die de banden onderzocht van het campagneteam van Donald Trump met Rusland, verschijnt vandaag voor twee commissies van het Amerikaanse Congres.
Dat wil zeggen, ruim vier maanden nadat Mueller de bevindingen van zijn lange onderzoek inleverde bij minister van justitie William Barr, ruim drie maanden na de publicatie van een rapport dat zijn naam draagt en bijna twee maanden na een korte persverklaring van Mueller over zijn rapport.
Hierbij had Mueller het willen laten. Hij had, zei hij, er niets meer aan toe te voegen. Maar de Democratische meerderheid in het Congres nam daar geen genoegen mee. Zij sommeerde hem te verschijnen.
Repliek
Waarom wilde Mueller niet? Daarover heeft hij zich niet publiekelijk uitgelaten. Maar Amerikaanse analisten die zich over de kwestie hebben gebogen, zijn eensgezind in hun speculatieve oordeel: Robert Swan Mueller (1944) voelde geen enkele behoefte om het middelpunt te worden van een publiek spektakel.
Het liefst had hij de 448 bladzijden van zijn rapport voor zich laten spreken en was hij na gedane arbeid weer in de anonimiteit verdwenen. Mueller liet zich tijdens zijn werkzaamheden al niet verleiden tot tussentijdse persconferenties of verklaringen, al was het maar om president Trump van repliek te dienen.
Trump, die het onderzoek afdeed als een heksenjacht, provoceerde Mueller en zijn team van medewerkers voortdurend. Bijvoorbeeld door die medewerkers te beschuldigen van Democratische vooringenomenheid. Mueller toonde zich Oost-Indisch doof voor Trumps schimpscheuten; hij werkte stoïcijns én methodisch door.
Bij het onderzoek van Mueller stond veel op het spel. Bekijk hieronder wat het onderzoek allemaal inhield.
Als Mueller onomstotelijk bewijs had gevonden voor het bestaan van een criminele samenzwering tussen Rusland en de campagne van Trump, waren de Democraten in het Congres ongetwijfeld een afzettingsprocedure begonnen. Maar dat bewijs vond Mueller niet, tot grote opluchting van de Republikeinen en natuurlijk van het Witte Huis.
Geen collusion vertaalde zich in geen impeachment, althans niet op de korte termijn. De Republikeinen kraaiden victorie, Trump zette zelfs even in op een tegenonderzoek - naar banden van de FBI met de campagne van Hillary Clinton. Maar daar is weinig meer van vernomen.
En de Democraten? Zij lieten het er niet bij zitten. Mueller mocht dan geen banden hebben gevonden tussen Rusland en het campagneteam van Trump, in zijn rapport zijn voldoende aanwijzingen te vinden dat de president zich schuldig maakte aan een ander vergrijp: belemmering van de rechtsgang.
Watergate
In rond Nederlands: Trump probeerde herhaaldelijk het onderzoek van Mueller te torpederen. Over een lang geheugen gesproken! Belemmering van de rechtsgang - obstruction of justice - was dat ook niet de kwestie die Richard Nixon de kop kostte in dat moederschandaal van de moderne Amerikaanse politiek, Watergate?
Niet de inbraak van enkele schimmige medewerkers van Nixon in het Democratische hoofdkwartier (Watergate) werd die president fataal, maar het feit dat Nixon de CIA de opdracht gaf het onderzoek naar de kwestie de kop in te drukken.
De doofpot lag aan de basis van zijn voortijdige vertrek, niet de opdracht tot of medeplichtigheid aan de inbraak. Tot een impeachment kwam het toen, in 1974, overigens niet. Nixon hield de eer aan zichzelf.
Geen oordeel
Terug naar het heden. Het vreemde en voor de Democraten hoopvolle feit is dat Mueller zich in zijn rapport niet expliciet over belemmering van de rechtsgang uitlaat. Zou kunnen, zou ook niet kunnen. Hoe vaak Trump ook zegt dat er geen sprake was van belemmering, het rapport kan niet de bron zijn van zijn stellige overtuiging dat hij Mueller geen strobreed bij diens onderzoek in de weg legde.
In zijn enige, korte maar belangrijke persverklaring over zijn rapport in mei zei Mueller hierover: "Als we ervan overtuigd waren geweest dat de president de wet niet had overtreden, hadden we dat (in het rapport) gezegd. We hebben echter geen oordeel geveld over de vraag of de president de wet heeft overtreden."
Die cruciale kwestie, aldus Mueller destijds, moet maar door het Congres worden behandeld en beantwoord. De Democraten namen er geen genoegen mee. Zij willen ongetwijfeld van Mueller horen hoe hij erover denkt of een indicatie krijgen, houvast. Met als doel: antwoord op de vraag of de vele aanzetten tot obstruction door de president - zoals weergegeven in het rapport - niet overduidelijk wijzen in één richting: belemmering van de rechtsgang.
Spektakel
En dan is er nog iets. Watergate begon destijds pas echt te leven in de zomer van 1973, toen de bevolking aan de buis gekluisterd was tijdens rechtstreeks uitgezonden verhoren. Nu is het weer zo ver. Muellers vijf uur durende getuigenis is live te zien.
De Democraat Adam Schiff, leider van de inlichtingencommissie waarvoor Mueller verschijnt, heeft het treffend verwoord. "Hopelijk", zei hij, "wordt het rapport van Mueller leven ingeblazen zodra hij in het Congres verschijnt."
De Democraten hopen op een publiek spektakel. Mueller zal zijn best doen dat te vermijden.
